عقل

عقل همه چیز را نمی‌داند؛ اما دست عقل از اثبات اصول اعتقادی کوتاه نیست. نمی‌توان با ادعای خردگرایی در موارد ناتوانی عقل، از تعبد به وحی سرباز زد.

عقل و اندیشه عنصر فراگیر در میان انسان‌ها می‌باشد که باید به آن اعتماد کرد. با توجه به نیاز فطری انسان‌ها به پرستش و بندگی، عقل، خدایی را پیشنهاد می‌دهد که نه تنها هیچ‌گونه نیازی به غیر خود نداشته باشد؛ بلکه بتواند به نیازهای گوناگون همه موجودات پاسخ دهد.

حدیث رقص امیرالمؤمنین علیه‌السلام و سکوت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نسبت به آن، که در منابع حدیثی اهل‌تسنن آمده، افزون بر آنکه با اشکال ضعف در سند روبه‌رو است، با استدلال عقلی پیرامون لزوم عصمت نمایندگان خدا روی زمین سازگاری ندارد.

تاریخ زیست انسان در روی زمین و همچنین بررسی تعالیم ادیان آسمانی به‌ویژه اسلام گواهی می‌دهد که جوامع بشر نه فقط در امور معنوی و یافت مسیر سعادت اخروی به ادیان الهی نیازمند هستند؛ بلکه برای آغاز پیشرفت‌های دنیوی و کشف اسرار عالم طبیعت نیز به تعالیم وحیانی محتاج هستند.

 نهج البلاغه | پرهیز از سخن نابجا

 امیرالمؤمنین علیه‌السلام:

عده‌ای (مثل فرقه اوشو) وظیفه خود را تمسخر احکام دینی می‌دانند و با عقل ناقص خود می‌خواهند فلسفه احکام اسلامی را بفهمند، درحالی‌که پوچ بودن خودشان را فریاد می‌زنند. ایشان نمی‌دانند که وقتی بشر به قانون نیاز دارد و خودش ناقص است، پس به قانون‌ جامع و کامل یعنی دین الهی، محتاج و نیازمند است. 

تعقل و تفکر، اصل مسلم اسلامی است که در قرآن و روایات به این مهم اشاره شده است. علت اینکه اسلام این‌همه تأکید بر تفکر دارد، این است که اسلام به عقلانی بودن مبانی خودش اطمینان دارد و همه مسائلش بر اساس و پایه‌ی عقلانیت است. 

برای شناخت هر دین و آیینی ملاک‌هایی وجود دارد که برخی از آنها مانند عقل و فطرت بین همه ادیان مشترک است و برخی مانند متون از مختصات هر دینی است.

افزایش آمار گرایش به دین اسلام در نقاط مختلف جهان، نشان از حقانیت و آموزه‌های ناب این دین است.

از آنجا که خداوند متعال بی‌نیاز مطلق است، به هیچ موجودی محتاج نمی‌باشد و تمام موجودات جهان هستی در همه شرایط، نیازمند و محتاج او هستند.
 

عقل اگرچه در قیامت به‌عنوان یکی از حجت‌‌ها به‌شمار می‌آید؛ اما دامنه حجیت آن محدود بوده و نمی‌توان عدم درک آن را، دلیلِ بر نپذیرفتن گزاره‌های دینی دانست.

عناصری از هوش وجود دارند که مورد توافق اکثریت است؛ این عناصر عبارتند از: توانایی پرداختن به امور انتزاعی، توانایی حل کردن مسائل و توانایی یادگیری.