نظرات کمالی

با سلام و احترام

سوال مطرح شده توسط شما از دو بخش تشکیل شده است، که ما ابتدا به بخش دوم، که مقدمه بخش اول است، اشاره می‌کنیم و سپس به قسمت اول سوال شما اشاره می‌کنیم.

در روایات و آیات قرآن به این نکته تأکید زیادی شده است که خداوند متعال از گناه توبه کننده می‌گذرد، که این مطلب حکایت کننده از این واقعیت است که چنین شخصی مانند زمانی است که گناه انجام نداده است، مانند «وَ هُوَ الَّذِى یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَ یَعْفُواْ عَنِ السَّیَِّاتِ وَ یَعْلَمُ مَا تَفْعَلُون[سوره شوری آیه ۲۵] و اوست کسى که از بندگانش توبه می ‏پذیرد و از گناهان در می ‏گذرد و آنچه را که می ‏کنید، می ‏داند.»

حضرت امام باقر(عليه‌السلام) فرموده: التّائب من الذّنب كمن لا ذنب له يعنى توبه كننده از گناهان مانند كسى است كه گناه ندارد[اصول کافی،ج2،ص435]

اما بر اساس مطالبی که در بالا بیان شد، هیچگاه نمی‌توانیم این‌گونه قضاوت کنیم که جایگاه شخص توبه کننده مانند شخصی است که هیچگاه چنین گناهی انجام نداده است، و هر دو جایگاهشان پیش خدا یکی است.

برای تبیین این مطلب لازم است به چند نکته توجه کنیم:

اولاً هیچگاه دو نفر را نمی‌توانیم پیدا کنیم که در شرائط صد در صد شبیه هم باشند، تا بعد از آن قضاوت کنیم که این دو نفر یک جایگاه را در پیش خداوند متعال دارند، زیرا فردی که به گناه آلوده شده، سیر کمالی خویش را به سوی خداوند متعال قطع کرده است، حال آنکه شخص دیگر در طول آن مدت با گناه نکردن در حال حرکت به سمت خداوند بوده است، و طبیعی است که چنین شخصی از فرد توبه کننده قدم‌ها جلوتر باشد، و اینکه در روایات گفته شده این دو نفر یکی هستند، به این معناست که شخص گناه کننده از همان جایی شروع می‌کند که شخص صالح شروع کرده است، ولی نباید فراموش کنیم که شخص صالح سالها قبل از آن نقطه شروع به حرکت کرده است، ولی شخص توبه کننده از امروز شروع به حرکت می‌کند.

برای واضح شدن این مطلب می‌توانیم این گونه مثال بزنیم، که دو نفر از  تهران می‌خواهند با ماشین خویش به سمت مشهد حرکت کنند، شخص اول(صالح) از ابتدای صبح شروع به حرکت به سمت مشهد می‌کند، ولی شخص دیگر(توبه کننده) به سمت قزوین و زنجان می‌رود، و بعداً متوجه می‌شود که مسیر را اشتباه می‌رفته است، اکنون که می‌خواهد شروع کند، باز هم از تهران شروع می‌کند، ولی در این مدت زمانی را از دست داده است و طبیعی است که فرد اول، از وی جلوتر باشد.

از این رو امام خمینی(رحمته الله علیه) در کتاب چهل حدیث خویش، ص274 می‌فرمایند: « شخص تائب پس از توبه نيز، آن صفاى باطنى روحانى و نور خالص فطرى برايش باقى نمى‏ماند. چنانچه صفحه كاغذى را اگر سياه كنند و باز بخواهند جلا دهند، البته به حالت جلاى اوّلى بر نمى‏گردد، يا ظرف شكسته را اگر اصلاح كنند، باز به حالت اولى مشكل است عود كند، خيلى فرق است ميانه دوستى كه در تمام مدت عمر با صفا و خلوص با انسان رفتار كند، يا دوستى كه خيانت كند و پس از آن عذر تقصير طلب نمايد. علاوه بر آن كه كم كسى است كه بتواند درست قيام به وظايف توبه بنمايد. پس، انسان بايد حتى الامكان داخل در معاصى و نافرمانى نشود كه اصلاح نفس پس از افساد از امور مشكله است. و اگر خداى نخواسته گرفتارى پيدا كرد، هر چه زودتر در صدد علاج برآيد كه هم فساد كم را زود مى‏شود اصلاح كرد، و هم كيفيت اصلاح بهتر مى‏شود.»

نکته دوم اینکه، توبه نیز اقسام مختلفی دارد، آن چنان که خداوند متعال گاهی می‌فرماید:

توبه شخص گناه کار را می‌پذیریم:

«الَم يَعلَمُوا أَنَّ اللهَ هُوَ يَقبَلُ التَّوبَةَ عَن عِبادِهِ وَ يَأخُذُ الصَّدَقاتِ وَ أَنَّ اللهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ[توبه/104] آيا نمي دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش مي پذيرد و صدقات را مي گيرد و خداوند توبه پذير مهربان است.»

«قُل يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَليَ أَنْفُسِهِم لاتَقنَطُوا مِن رَحمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ يَغفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِيمُ وَ أَنِيبُوا إِلي رَبِّکُم وَ أَسلِمُوا لَهُ مِن قَبلِ أن يَأتِيَکُم العَذابُ ثُمَّ لاتُنصَرُونَ؛[زمر/53؛54] «بگو اي بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد که خدا همه گناهان را مي آمرزد، به درستي که خداوند بخشنده مهربان است. و به درگاه پروردگارتان باز گرديد و در برابر او تسليم شويد، پيش از آنکه عذاب به سراغ شما آيد، سپس از سوي هيچ کس ياري نشويد.»

اما گاهی خداوند متعال پا را فراتر نهاده و سخن از تبدیل گناهان به نیکی می‌کند و می‌فرماید: «مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيما[فرقان/70] مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، كه خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل مى‏كند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است‏.»

شاید به همین خاطر بتوانیم بگوییم که اگر یک شخص گناهکار بتواند توبه از نوع دوم کند، می تواند با سرعت بیشتری خویشتن را به فرد صالحی که یک عمر در راه خدا مجاهدت کرده است برساند.

به همین دلایل هیچگاه نمی‌توانیم در واقعیت، دو فرد را با شرائط یکسان داشته باشیم، تا بعد قضاوت کنیم که جایگاه آن دو در پیشگاه خداوند متعال یکی هست یا خیر!؟

به همین خاطر بهتر است که به مسلمات دین خویش عمل کنیم و آن اینکه در تمام طول عمر خویش تلاش کنیم که هیچگاه معصیت خداوند متعال را آگاهانه انجام ندهیم، و اگر خدایی ناخواسته به گناه آلوده شدیم، به سرعت توبه کنیم، زیرا معلوم نیست که چه زمانی از دنیا خواهیم رفت، و آیا توفیق توبه نصوح پیدا خواهیم کرد یا خیر!؟