آموزش قرآن کریم به فرزندان، از موارد لازم برای تربیت دینی در دوران کودکی است. آموزش در قالب بازی و سرگرمی، صبر و سعه‌صدر داشتن، استفاده از عبارات کوتاه، استمرار، شرایط محیطی مناسب، تقویت مفاهیم در کودک، پیشگیری از اختلالات زبان‌آموزی کودکان و توجه به دعا و توسل ازجمله مواردی است که باید در این باره به آن‌ها توجه شود.
طبق دیدگاه دین مبین اسلام، از حقوق فرزندان، تعلیم قرآن به آن‌هاست؛ چنان‌که پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌فرماید: «وَ حَقُّ الوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ... وَ یُعَلِّمَهُ کِتَابَ اللهِ وَ یُطَهَّرَهُ»؛[1] «از حقوق فرزند این است که به او کتاب خدا را بیاموزد». همچنین امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ازجمله وظایف پدر نسبت به فرزند را تعلیم قرآن می‌داند: «وَ یُعَلَّمَهُ القُرآنَ».[2] ایشان در جای دیگر خطاب به امام مجتبی علیه‌السلام می‌فرماید: «وَ اَن اَبتَدِئَکَ بِتَعلیمِ کِتَابَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ تَاوِیلِهِ...»؛[3] «در اولین قدم برای تربیت تو، از تعلیم کتاب خدا و تفسیر و تحقیق در مورد آن شروع کردم».
برای آموزش قرآن به کودکان ابتدا باید آن‌ها را با زبان قرآن آشنا کرد. همان‌طور که می‌دانید، زبان کودک با زبان بزرگسالان متفاوت است. از طرفی کودک به دلیل انرژی بالا و علاقه‌مندی به تفریح و سرگرمی، نیاز دارد از روند آموزش و برنامه‌ریزی لذت ببرد. به همین دلیل باید در روند آموزش به این سه اصل توجه داشته باشید: صبر + استمرار + روشمندی. این یک فرمول تربیتی است.
در ادامه به برخی از نکاتی که در آموزش قرآن به کودک، مؤثر است و باید به آن‌ها توجه شود، اشاره می‌کنیم:
۱. آموزش در قالب بازی و سرگرمی
یک اصل مهم این است که بازی کودک، زندگی اوست و زندگی کودک بازی او. پس آموزش به کودکان نباید جدی و خشک باشد؛ بلکه باید با محبت و متناسب با سن آن‌ها باشد.
۲. برخورداری از صبر و سعه‌صدر
سعه‌صدر، از ارکان اصلی تربیت است و اهمیت بسیار بالایی دارد.
3. استفاده از عبارات کوتاه
در آموزش قرآن به کودکان باید از عبارات کوتاه استفاده شود و این عبارات کوتاه، با تکرار و تمرین، برای کودک جا بیفتد. در کار قرآنی، عجله و برداشتن گام‌های بلند در ابتدا توصیه نمی‌شود؛ بلکه مهم استمرار است.
4. شرایط محیطی مناسب
از مهم‌ترین نکات مؤثر در روند آموزش، توجه داشتن به تغذیه، شرایط روحی، جسمی و محیطی است. رعایت شرایط گرسنگی و تشنگی، خواب‌آلودگی، سردی و گرمی محیط و امنیت روانی در این زمینه بسیار مهم است.
5. تقویت مفاهیم در کودک
توسعه و تقویت مفاهیم در کودک به تدریج انجام می‌شود. کودک بسیاری از کلمات را بدون آنکه معنای آن‌ها را بفهمد، تقلید، و در فرآیند تکرار و استمرار، معانی آن‌ها را کشف می‌کند. در این فرآیند، علاقه کودک مؤثر است؛ چون خود کودک با توجه به علاقه‌اش به دنبال کشف مفاهیم می‌رود. همچنین برنامه‌ریزی بسیار مهم است. شما می‌توانید در قالب تفریح و سرگرمی، کودک را با کلمات و مفاهیم جدید آشنا کنید.
6. تشویق در پایان هر مرحله از آموزش
از روش‌های مؤثر در آموزش، ابراز رضایت و تشویق در پایان هر مرحله از آموزش است؛ مثلاً در پایان هر سوره، یک جلسه فقط به جشن پایان سوره اختصاص دهید. این کار باعث می‌شود که کودک، اهمیت موضوع را متوجه شده، از اتمام سوره لذت بیشتری برده، برای یادگیری دیگر سوره‌ها انگیزه و اشتیاق پیدا کند. پدر و مادر نیز می‌توانند در خانه برای فرزند خود هدیه‌ای گرفته یا جشنی تدارک ببینند. بزرگ و کوچک بودن هدیه مهم نیست. مهم احساس کودک است که متوجه اهمیت کار خود و توجه ویژه والدین شود.
7. پیشگیری از اختلالات زبان‌آموزی کودکان
روح و روان کودک از جسم او لطیف‌تر و حساس‌تر است. کودک برای موفقیت در زبان‌آموزی قرآن، نیاز به فضایی آرام و دور از تنش دارد تا با اعتماد به نفس بتواند ساختار مفاهیم را در ذهن خود ترسیم کند. بحران‌های روحی-روانی، دلهره، هیجان، تنش بین والدین، ترس و اضطراب، ازجمله عوامل مخل در زبان‌آموزی کودکان است؛ تا جایی که گاهی باعث ایجاد لکنت در آن‌ها می‌شود.
8. اهمیت دعا و توسل
از اثر فوق‌العاده دعا و توسل برای علاقه‌مندی فرزندتان به مباحث قرآنی و توفیق به‌کارگیری کلام الهی در زندگی، غافل نباشید؛ چراکه دعای خیر والدین در حق فرزند مستجاب است.
پی‌نوشت:
[1]. حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۲۱، ص۴۸۱.
[2]. نهج‌البلاغه (سید رضی)، حکمت ۳۹۹.
[3]. نهج‌البلاغه (سید رضی)، نامه ۳۱.