علوم انسانی برعکس سایر علوم، تشکیل دهنده هویت زندگی انسان‌ها در هر جوامعی می‌باشد که بر جوانب گوناگون زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها تاثیر بسزایی دارد. در این مطلب به تعارض علوم انسانی ارائه شده به دانشگاه‌ها با آموزه‌های شریعت مقدس اسلام می‌پردازیم.
مقدمه: نگرش و جهان‌بینی انسان‌ها در جوامع گوناگون بر زندگی برگرفته از علوم انسانی آنها است. یعنی این علوم انسانی ما است که حقیقت انسان را تنها به ساحت حیات مادی دنیوی اش محدود نمی‌کند، بلکه این حیات دنیوی را به عنوان مسیر و جهتی می‌داند که انسان باید با پیمودن آن به حیات اصلی یعنی حیات اخروی خود بپیوندد و به مقام خلیفه اللهی برسد.
پس در حقیقت می‌توان گفت که الگوها و معیارها و شاخص‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها مبتنی بر علوم انسانی آنها تحقق می‌یابد. باید این را پذیرفت که علوم انسانی جوامع غیر اسلامی با علوم انسانی جوامع اسلامی که تمدن و فرهنگ و آیین انسان‌ها را تک ساحتی نمی‌داند و خوشبختیش را فقط در زندگی مادی دنیایی خلاصه نمی‌کند، به کلی متفاوت با علوم انسانی جهان غرب که زندگی انسان‌ها را تک ساحتی می‌پندارد می‌باشد، چنانچه مقام معظم رهبری حفظه الله در این مورد می‌فرمایند: «اگر یک تمدنی، یک فرهنگ و آیینی، انسان را تک ساحتی دانست و خوشبختی او را فقط در زندگی مادی دنیایی به حساب آورد، طبعاً پیشرفت در منطق او با پیشرفت در منطق اسلام که انسان را دو ساحتی می‌داند به کلی متفاوت خواهد بود، کشور ما و جامعه اسلامی آن وقتی پیشرفته است که نه فقط دنیای مردم را آباد کند، بلکه آخرت مردم را هم آباد کند، پیغمبران علیهم السلام این را می‌خواهند: دنیا و آخرت».[۱]
اما متاسفانه شاهد این هستیم که در دانشگاه‌ها و بعضاً برخی از مدارس، آن علوم انسانی ای مورد تدریس و ارائه به دانشجویان و دانش پژوهان قرار می‌گیرد که از آنجا که فلسفه آنها غربی است، مبنایشان مادی‌گری است! و این علوم هیچ گونه نگاه معنوی به انسان و جهان ندارد، چنانچه مقام معظم رهبری حفظ الله در این مورد می‌فرمایند:«بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه‌هایی هستند که مبنایش مادی‌گری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است! عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است! نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است، خوب، این علوم انسانی را ترجمه کنیم، آنچه را که غربی‌ها گفتند و نوشتند عیناً ما همان را بیاوریم به جوان خودمان تعلیم بدهیم، در واقع شکاکیت و تردید و بی اعتقادی به مبانی الهی و اسلامی و ارزش‌های خودمان را در قالب‌های درسی به جوان‌ها منتقل کنیم، این چیز خیلی مطلوبی نیست».[۲]
بنا به این فرموده گوهربار مقام شامخ ولایت حضرت امام خامنه‌ای حفظه الله، علوم انسانی ای که در دانشگاه‌ها به جوانان ارائه می‌شوند، از آنجا که با مبنای علوم انسانی اسلامی مان که مبتنی بر فهم دیگری از عالم آفرینش است و آن دو ساحتی بودن حیات انسان‌ها در دنیا و آخرت است از اساس با آموزه‌های شریعت مقدس اسلام منافات دارند، چرا که علوم انسانی غرب مبتنی بر نگاه مادی به حیات انسان‌ها است که آن حضرت والا مقام در مورد ابراز گله‌مندی‌شان از این تعارض موجود میان این دو علوم انسانی می‌فرمایند: «من درباره علوم انسانی گلایه‌ای از مجموعه‌های دانشگاهی کردم، بارها! این اواخر هم همینجور! ما علوم انسانی‌مان بر مبادی و مبانی متعارض با مبانی قرآنی و اسلامی بنا شده است، علوم انسانی غرب مبتنی بر جهان‌بینی دیگری است، مبتنی بر فهم دیگری از عالم آفرینش است و غالباً مبتنی بر نگاه مادی است، خوب، این نگاه، نگاه غلطی است، این مبنا، مبنای غلطی است».[۳]
اما راهکار چیست؟ آیا این تعارض به این معنی است که علوم انسانی غربی را به کل کنار بگذاریم و از ارائه آن به دانشگاه‌ها خودداری کنیم؟
مسلماً پاسخ «خیر» است! بلکه جامعه نخبگان و اندیشمندان باید در مورد این نظریه پردازی‌های غربی، نظریه پردازی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی داشته باشند و آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند و از الگو گرفتن بی قید و شرط از نظریه پردازی‌های غربی و صرفاً ترجمه کردن آن نظریه‌ها که مبتنی بر جهان بینی مادی است بپرهیزند، مقام معظم رهبری حفظه الله در این مورد خطاب به اساتید و دانشجویان و نخبگان می‌فرمایند: «تحقیق کنید! به فکر نظریه سازی باشید، الگو گرفتن بی قید و شرط از نظریه پردازی‌های غربی و شیوه ترجمه‌گرایی را غلط و خطرناک بدانید! ما در زمینه علوم انسانی به نظریه سازی احتیاج داریم، اینگونه نباشد که جامعه نخبگان فقط به دنبال ترجمه نظریه‌های غربی باشد و بر این ببالد! نظریه‌هایی که غالباً بر مبنای مادی شکل گرفته‌اند».[۴]
بنا به این فرموده گوهربار حضرت امام خامنه‌ای حفظه الله، نباید علوم انسانی غربی را که به عنوان علوم روز تلقی می‌شود، به کل کنار گذاشت و از ارائه آن به دانشگاه‌ها خودداری نمود، بلکه نباید ارائه این علوم و پذیرش آن توسط دانشجویان و دانش پژوهان به شکل تام باشد، یعنی باید آنها را با نگاهی نقادانه پذیرفت و هر کدام از آن نظریه‌ها که با آموزه‌های شریعت اسلام همخوانی دارد را پذیرفت و هر کدام را که همخوانی ندارد مورد نقد و تجزیه و تحلیل قرار داد.
پی نوشت
[۱] فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله در دیدار با استادان و دانشجویان دانشگاه‌های کردستان، مورخ: ۱۳۸۸/۲/۲۷
[۲] فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله با جمعی از اساتید دانشگاه‌ها، مورخ: ۱۳۸۸/۶/۸
[۳] فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله در دیدار با بانوان قرآن پژوه کشور، مورخ: ۱۳۸۸/۷/۲۸
[۴] فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های شیراز، مورخ: ۱۳۸۷/۲/۱۴