علت تاکید احترام به والدین

خداوند متعال در چهار جای قرآن بعد از دستور به توحید بلافاصله دستور به احترام به والدین را مطرح کرده است. قرآن می فرماید: «وَ اعْبُدُواْ اللّهَ وَ لاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا [نساء/36] و خدا را بپرستيد! و هيچ چيز را شريك او قرار ندهيد! و به پدر و مادر، نيكی كنيد». یعنی خداوند در کنار خود از پدر و مادر یاد کرده است و در مقام شکر گذاری و نیکی به والدین می فرماید: «أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوَالِدَيْكَ [لقمان/14] (آرى به او سفارش كرديم) كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش».
از این تعابیر قرآن کریم استفاده می شود که میان ذکر این دو موضوع (خدا، والدین)، ارتباط و پیوندی است؛ چون بزرگترین نعمت، نعمت هستی و حیات است که در درجه اوّل، از ناحیه خداست و در مراحل بعد به پدر و مادر بر می گردد. پس ترک حقوق پدر و مادر، همدوش شرک به خداست.

لزوم اطاعت از والدین
چرا اسلام، احترام والدین را واجب شمرده شده است؟
انسان در مقابل احسان همنوعان خود، همیشه در خود احساس دین می کند تا اینکه در آینده آن محبّت ها را جبران نماید و به آن نیکی ها پاسخ شایسته ای بدهد، لذا چنین است که اسلام انسان را در برابر خویش و دیگران، از جمله مثل والدین و همسر و فرزند، دارای حقوقی می داند که در مقابل آنها مسئول و مکلّف است. پدر و مادر، از جمله کسانی هستند که شادابی و زندگی خود را وقف فرزندان می کنند؛ و چه هدیه ای از این بهتر و چه احسانی از این بالاتر. بنابراین عقل انسان، حکم می کند که در مقابل احسان و نیکی، احسان کند: لذا قرآن می فرماید: «هَلْ جَزاءُ الاِْحْسانِ اِلاَّ الاِْحْسانُ [الرحمن/60] آیا جزای نیکی جز نیکی است؟»
بنابراین اطاعت از والدین و سفارش به نیکی به آنان بخاطر حقوق منحصر به فردی ست که والدین بر گردن فرزندان خود دارند.

اثرات رضایت والدین در زندگی دنیوی
استاد شهید مطهری به فرزندشان فرموده بودند: «گهگاه که به اسرار وجودی خود و کارهایم می اندیشم، احساس می کنم که یکی از مسائلی که باعث خیر و برکت در زندگی ام شده و همواره عنایت و لطف الهی را شامل حال من کرده است، احترام و نیکی فراوان به والدین خود، بویژه در دوران پیری و هنگام بیماری کرده ام؛ چون تا آنجا که توانایی ام اجازه می داده، از نظر هزینه و مخارج زندگی به آنان کمک کرده ام.» [1]
در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است که فرمودند: «دعایی که پدر برای فرزند کند، همانند دعایی است که پیامبری برای امّت خود نماید.» [2]
رضایت والدین علاوه بر اینکه اجر و پاداش اخروی را در بر دارد، در زندگی دنیوی نیز دارای اثرات فراوانی است که در ادامه بیان می کنیم.

طول عمر و افزایش روزی
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «کسی که می خواهد بر عمر خود بیفزاید و روزی خود را زیاد کند، پس بر پدر و مادر خود، نیکی کند.» [3]

عامل لذت بردن از زندگی
کسانی که در زندگی اجتماعی با پدر و مادر خود، نامهربانی می کنند و با غیظ و غضب با آنان برخورد می نمایند، نه تنها در آخرت مورد عذاب خدای سبحان واقع می شوند، بلکه در دنیا هم هیچ لذّت و بهره ای از زندگی خود نمی برند. ما در زمان خود، شاهد هستیم کسانی که با پدر و مادر خود هیچ برخورد مناسبی نداشته اند، چطور گرفتار از هم پاشیدگی زندگی می شوند و همیشه گرفتار سختی زندگی هستند. لذا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «لذّت زندگی در نیکی به پدر و مادر است.» [4]
در خاطرات مرحوم آیت الله مرعشی نجفی آمده است: «زمانی که در نجف بودیم، یک روز مادرم گفتند: پدرت را صدا بزن تا تشریف بیاورد برای نهار. حقیر رفتم طبقه فوقانی؛ پدرم در حال مطالعه خوابش برده بود. ماندم چه کنم، خدایا امر مادرم را اطاعت کنم؟ از طرفی می ترسیدم با بیدار کردن ایشان، باعث رنجش خاطر مبارکشان شوم.
خم شدم و لب هایم را کف پاهای پدر گذاشتم و چندین بوسه زدم تا اینکه -پدرم- به خاطر قلقلک پا بیدار شد و دید من هستم. پدرم، سیدمحمود مرعشی، وقتی این علاقه و ادب و احترام را از من دید، فرمود: شهاب الدین تو هستی؟!
عرض کردم: بله آقا. دستش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: «پسرم، خدا عزتت را بالا ببرد و تو را از خادمین اهل بیت علیهم السلام قرار دهد».
آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی می فرمود: هرچه دارم از برکت دعای پدرم است.» [5]

باعث نیکی فرزندان آنها در آینده به پدر می شود
خداوند عالم را طوری خلق کرده است که اگر انسان کار خوب یا بدی انجام دهد ابتداء دامن خودش را می گیرد. بنابراین عالم عمودی خلق شده است نه افقی؛ همانطور که اگر چیزی را به آسمان پرت کنی دوباره به خودت بر می گردد نه اینکه برود و دیگر بر نگردد، لذا قرآن می فرماید: «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا [اسراء/7] اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی می‌کنید؛ و اگر بدی کنید باز هم به خود می‌ کنید.» امام صادق علیه السلام می فرماید: «به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.» [6]

هرگز فقیر نمی شود و راحت جان می دهد
یکی دیگر از اثرات دنیوی احترام به والدین که در کلام معصومین به آن اشاره شده است، عدم فقر است. یعنی احترام به والدین مانع فقر در دنیا می شود و جان دادن را برای فرزند آسان می کند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هر کسی می خواهد که خداوند، سکرات مرگ را بر او آسان گرداند، به پدر و مادر نیکی کند که در این هنگام، هرگز در زندگی اش فقیر نمی شود.» [6]
اینها فقط گوشه ای از اثرات دنیوی احترام به والدین است که در اینجا بیان شد.

نتیجه:
با توجه به آیات و روایات و سیره بزرگان، می توان فهمید که والدین از جمله کسانی هستند که بیشترین حق را بر گردن یک انسان دارند، لذا سزاوار است که فرزند به احسن وجه این حق را در مورد آنان به جای آورد و احترام  و احسان به پدر و مادر کمترین کاری ست که فرزند نسبت به والدین خود انجام می دهد.

____________________
پی نوشت:
[1]. سایت شهید مطهری.
[2]. مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، طبرسى، على بن حسن‏، تاريخ وفات مؤلف: 600 ق‏، محقق / مصحح: ندارد، موضوع: اخلاق‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 1، ناشر: المكتبة الحيدرية، مكان چاپ: نجف‏، سال چاپ: 1385 ق‏، ص162.
[3]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار (ط- بيروت)، دار إحياء التراث العربی، بيروت‏، 1403 ق،، ج 71، ص 81.
[4]. همان، ج 74، ص 80.
[5]. پژوهشکده تحقیقات اسلامی، هزار و یک نکته، انتشارات زمزمه هدایت، ص 44.
[6]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار (ط- بيروت)، دار إحياء التراث العربی، بيروت‏، 1403 ق،، ج 71، ص 65.