شب قدر، ارتباط خالق و مخلوق

پدیده شب زوایای مختلفی دارد و از منظرهای گوناگون می‌توان به آن نگریست. سکوت و آرامشش انسان را به تفکر وا می‎‌دارد و تاریکی و خلوتش احساس نیاز را در انسان ایجاد می‌کند. خدای متعال هم در قرآن بارها از شب یاد کرده و حتی مورد قسم نیز قرار داده است. «وَاللَّیلِ إِذَا یغْشَاهَا؛[1] سوگند به شب زمانی که عالَم را فرامی گیرد.» «وَاللَّیلِ إِذَا سَجَی؛[2] سوگند به شب، هنگامی که آرام گیرد.» «وَاللَّیلِ وَمَا وَسَقَ؛[3] سوگند به شب و آنچه گرد می‌آورد.» و آیات دیگری که اشاره به جایگاه بالا و مورد اهتمام قراردادن شب دارد. برخی از آیات قرآن هم از زاویه دیگری به پدیده شب نظر دارد و به شب زنده داری و فضیلت آن می‌پردازد؛ از قبیل: «وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّک عَسَی أَن یبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَّحْمُودًا؛[4] و پاسی از شب را برای برپایی نافله شب برخیز؛ امید است که پروردگارت تو را به مقام محمود رساند».
روایات بسیاری هم در فضیلت شب و بهترین زمان برای ارتباط با خالق آمده است. امام على (عليه‌السلام) می‌فرمایند: «سَهَرُ الليلِ بذِكرِ اللّهِ، غَنيمَةُ الأولياءِ و سَجِيَّةُ الأتقِياءِ؛[5] شب بيدار ماندن به ذكر خدا، غنيمت اولياء است و خصلت پرهيزگاران.» و امام زين العابدين (عليه‌السلام) فرموده‌اند: «و اعمُرْ لَيلي بِإيقاظِي فيهِ لِعبادَتِكَ و تَفَرُّدِي بِالتَّهجُّدِ لكَ و تَجَرُّدِي بِسُكُوني إلَيكَ و إنزالِ حوائجِي بكَ؛[6] [بارالها!] با بيدار كردن من در شب، براى بندگيت و خلوتِ شب زنده دارى براى تو، و آرام گرفتنم به تو و آوردن نيازها و خواسته هايم به درگاه تو، شبم را آباد گردان».
به همین منظور عرفا و بندگان مخلص خدا، شب را برای راز و نیاز با معبود خویش انتخاب می‌کنند و برای رسیدن به سر منزل مقصود، شبانه با خدای خود خلوت می‌کنند. خواجه عبدالله انصاری سخن زیبایی در وصف شب می‌گوید: «گُلبُن باغ بلاغت، شب است و خزاینِ دفاین رحمت حق به شب است. چنان‌که سقف آسمان را سیارات است، هر غفلت و لغزشی را نیز کفّارات است؛ کفّارات گناه مؤمن، تب است، و گنج عافیت مشتاقان، شب است.»[7] روح لطافت و معنویت در شب بیشتر باعث برانگیختگی انسان می‌شود  تا دست نیاز به سوی معبود خویش دراز کرده و آمرزش و مغفرت را از او طلب کند.
خدای متعال، شبی را از میان شب‌ها برگزید و از بین کتب آسمانی، قرآن را در این شب و در بهترین ماه نازل کرد تا چراغ هدایت بشریت قرار گیرد. آن شب شبی نیست جزشب قدر. در روایتی از امام صادق(عليه‌السلام) آمده است: «بهترین ماه‌، رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است.»[8] مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌گوید: «به برکت نزول قرآن، چون مقدرات انسان‌ها و اندازه و قدر رویدادهای سال، در این شب تعیین می‌شود، آن را شب قدر نامیدند.»[9] لذا شب قدر با ارزش‌ترین شب سال در نزد مسلمانان است که در هیچ یک از ادیان، چنین شب با عظمتی وجود ندارد. چنانچه پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «اِنَّ اللّهَ وَهَبَ لاُِمَّتِى لَیْلَةَ الْقَدْرِ لَمْ یُعْطِها مَنْ کانَ قَبْلَهُمْ؛[10] خداوند شب قدر را به امت من بخشیده و هیچ‌یک از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبوده‌اند».
بنابراین، شب‌ها بهترین راه ارتباطی میان خالق و مخلوق است. و برترین شبی که انسان می‌تواند این ارتباط را تقویت کند و به آفریدگار خود نزدیک‌تر شود، شب قدر است. شبی که شیاطین در بند اسارتند و درهای آسمان به سوی بندگان گشوده شده است. انسان‌هایی که قدر زمان و فرصت‌های زندگی را می‌دانند هیچ موقعیتی را با کاهلی یا بی‌توجهی از دست نمی‌دهند؛ چنین افرادی قدر و ارزش شب‌های قدر را نیز دانسته و برای کسب خیرات و برکات معنوی آن، تلاش می‌کنند. شب قدر فرصت طلایی است برای شستشوی آینه دل از تیرگی‌ها. بهترین فرصت است تا خوبی‌ها را جایگزین بدی‌ها، و صلح و صفا را جایگزین اختلاف و تفرقه کنیم. شب قدر، شبی تعیین کننده برای مقدرات یکساله انسان‌هاست و از موهبت‌هایی است که بر امت پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه وآله‌وسلم) بخشیده شده است. در این شب تقدیری برای خود رقم بزنیم که متناسب با طاعت و عبادت و دلدادگی به درگاه باری‌تعالی باشد. با شب‌زنده‌داری و دعا و تضرّع از خدا بخواهیم تا نام ما را در گروه نیک‌بختان ثبت‌کند و آتش جهنم را بر ما حرام ‌سازد. و چه توفیقی بالاتر از اینکه آتش جهنم بر ما حرام شود و به خدا نزدیک‌تر شویم.

پی‌نوشت‌ها
[1] سوره شمس، آیه 4.
[2] سوره ضحی، آیه 2.
[3] سوره انشقاق، آیه 7.
[4] سوره اسراء، آیه 79.
[5] غرر الحكم، سخن ۵۶۱۴.
[6] صحيفة سجّاديّه، دعای ۴۷.
[7] کنز السالکین، خواجه عبدالله انصاری، سال1387، ص 58 ـ 66.
[8] حویزی، تفسیر نور‌الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج‌۵، ص۹۱۸.
[9] علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، سال۱۳۶۳ش، ج۲۰، ص۵۶۱.
[10] در المنثور، ج 6، ص 371.