بسم الله الرحمن الرحیم
بعضی‌ها گمان می‌کنند اگر ابتدا سلام کنند ارزش آنها کم می‌شود و یا نشانه‌ی ارزش کم داشتن است، امّا بالعکس، سلام کردن ارزش انسان را زیاد می‌کند و همچنین نشانه‌ی ارزش داشتن آن‌شخص است.
ارزش سبقت گيرنده در سلام
الف) یکی از دلایل ارزش داشتن سلام‌کننده و زیاد شدن ارزش او این است که امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ لَقِیتَ [1] سلام كردن بر همگان، دلیل تواضع و فروتنى است» و در روایت دیگر می‌فرماید: «مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَهُ اللَّهُ [2] هر كه براى خدا تواضع كند، خداوند او را بلند می‌گرداند»، پس سلام کردن، نشانه‌ی تواضع است و خداوند؛ متواضعان را بلند می‌گرداند.
همچنین، آن حضرت می‌فرماید: «اَلْبَادِی بِالسَّلَامِ أَوْلَى بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ [3] کسی که ابتدا سلام كند، به خدا و رسولش نزدیكتر است».
ب) از دیگر دلایل زیاد شدن ارزش ابتدا سلام کننده، این است که پاداش کسی که ابتدا سلام می‌کند از پاسخ‌دهنده بیشتر است؛ امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «لِلسَّلَامِ سَبْعُونَ حَسَنَةً تِسْعَةٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِی وَ وَاحِدٌ لِلرَّادِّ [4] سلام هفتاد حسنه دارد كه شصت و نه‌تای آن برای سلام كننده است و یكى برای جوابگو است».
ج) و مهمترین دلیل؛ اینکه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) که برتر از همه‌ی مخلوقات است به همه حتی کودکان سلام می‌کردند.
از ایشان نقل است که: «رسول اكرم (صلى الله علیه و آله) به هر كس برخورد مى‌نمودند، از بزرگ و كوچك، ثروتمند و فقیر، سلام مىكردند» [5].
و همچنین، آن حضرت فرمودند: «پنج چیز است كه تا زنده‌ام رهایشان نمى‌كنم... و سلام كردن به كودكان تا بعد از من سنّت شود» [6].
بشارت فرشته به سلام‌کننده
امام باقر (علیه السلام) فرمود: «فرشتهاى به مردى گذر کرد كه بر در خانه‌ای ایستاده بود، به او گفت اى بنده‌ی خدا براى چه بر درِ این خانه ایستادى؟ گفت: برادرى در آن دارم كه می‌خواهم بر او سلام کنم، گفت با او خویشاوندى نزدیك دارى یا به او نیازى دارى؟ گفت: نه خویشاوندى دارم و نه نیازى به او دارم، برادر دینى من است و به احترام او می‌خواهم از او احوال‌پرسى كنم و به او سلام دهم براى خدا، پروردگار عالمیان، آن فرشته گفت: من از طرف خدا به سوی تو فرستاده شدم و او به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: همانا [با این‌کار] مرا خواستى و [مانند این است که] از من احوال‌پرسی كردى؛ من بهشت را برای تو واجب كردم و تو را از خشمم معاف ساختم و از دوزخ در امان می‌دارم» [7].
روایاتی که ما را از سلام‌نکردن، برحذر می‌دارند و به سلام‌کردن امر می‌کنند:
پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «إِبْدَءُوا بِالسَّلَامِ قَبْلَ الْكَلَامِ فَمَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِیبُوهُ [8] پیش از سخن گفتن به‌سلام كردن آغاز گفتار كنید و هر كه پیش از سلام كردن، آغاز سخن كرد، پاسخش را ندهید».
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ إِنَّ الْبَخِیلَ مَنْ یَبْخَلُ بِالسَّلَامِ [9] خداوند فرمود: بخیل كسى است كه از سلام كردن بخل كند».
و امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «یُكْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَقُولَ حَیَّاكَ اللَّهُ ثُمَّ یَسْكُتَ حَتَّى یَتْبَعَهَا بِالسَّلَامِ [10] براى مرد؛ بد است كه اول بگوید: «خدا تو را زنده بدارد» سپس خاموش شود؛ تا اینکه سلام كند».
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «یُسَلِّمُ الصَّغِیرُ عَلَى الْكَبِیرِ وَ الْمَارُّ عَلَى الْقَاعِدِ وَ الْقَلِیلُ عَلَى الْكَثِیرِ [11] كوچك بر بزرگ سلام كند، و رهگذر بر نشسته، و گروه اندك بر گروه بسیار سلام كنند».
و در روایتی دیگر فرمودند: «كمترها به بیشتران سلام كنند، و سواره بر پیاده، و استر سوارها به الاغ‌سوارها، و اسب سواران بر استر سواران سلام كنند» [12]. (شاید در زمان ما چنین گفته شود که: کسانی که ماشین گران‌تر و مدل‌بالاتری دارند بر مدل‌پایین‌ها سلام کنند).
و در روایتی دیگر از پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که: «هرگاه یكى از شما به خانه خود وارد مى شود، سلام كند، چرا كه سلام بركت مى آورد و فرشتگان با او (سلام کننده) انس مى‌گیرند» [13].
و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «وقتی به منزلت داخل می‌شوی بگو: بسم الله و بالله و بر خاندانت سلام كن و اگر كسى در آن نیست بگو: بِسْمِ اللهِ وَ سَلَامٌ عَلَى رَسُولِهِ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ السّلامُ عَلَیْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ، وقتی چنین بگوئى، شیطان از خانهات می‌گریزد» [14].
و امام علی (علیه السلام) فرمود: «زبانت را به نرمی کلام و سلام دادن عادت ده تا دوستانت زیاد و دشمنانت کم شوند» [15].
خاطراتی از امام خمینی (رحمة الله علیه) در مورد سلام کردن:
به من مجال سلام ندادند
حجت الاسلام موحدی کرمانی می‌گوید: یک شب که به حرم حضرت علی (علیه السلام) مشرف شده بودم، مشغول نماز بودم که متوجه شدم امام تشریف آوردند و در کنار من در جایی که خالی بود، نشستند. پس از نماز متوجه شدم که ایشان مشغول دعا هستند. گفتم ادب ایجاب می‌کند که دعای آقا که تمام شد، خدمتشان سلام عرض کنم. اما امام به من مجال ندادند؛ چون تا سلام نمازم را دادم، فورا رو به من کردند و با گرمی خاصی سلام کردند و من شرمنده شدم.
اهل منزل هم کمتر می توانستند بر امام سبقت گیرند
حجت الاسلام آشتیانی می‌گوید: امام هر گاه به مجلسی وارد می‌شدند، به همگان سلام می‌کردند، و حتی اهل منزل ایشان نیز کمتر می‌توانستند در این کار از امام پیشی بگیرند.
حتی به بچه ها سلام می کردند
دکتر محمود بروجردی می‌گوید: امام همیشه در سلام کردن مقدّم بر دیگران بودند و همواره وقتی وارد بر افراد می‌شدند، قبل از اینکه آنان سلام کنند، ایشان سلام می‌کردند. امام با آن عظمت که تمام قدرت‌ها از شنیدن نامشان به وحشت می‌افتادند، آن قدر رئوف و مهربان بودند که هرگاه با بچه‌ها مواجه می‌شدند، به آنها نیز سلام می‌کردند.
حتی یک بار نتوانستم بر ایشان پیشی بگیرم
آیت اللّه سید عزالدین زنجانی می‌گوید: آنچه هیچ‌گاه از خاطر هیچ کدام از شاگردان امام، بلکه معاشرین با ایشان نخواهد رفت، تواضع بسیار و روحیه شاگردپروری امام است. من، علاوه بر اینکه شاگردشان بودم، مجذوب شخصیت ایشان نیز بودم و به امام علاقه کامل داشتم، در تمام مدتی که در خدمت امام بودم، به لحاظ اینکه همواره در گفتنِ سلام سبقت می‌جستند، نتوانستم یک‌بار در گفتن سلام بر ایشان پیشی بگیریم [16].
سلامی که لازم نیست
دختر امام (خانم زهرا مصطفوی): من 11 ساله بودم که مرحوم آقای اشراقی با خواهرم ازدواج کرد و داماد ما شده بودند یک روز ما منزل ایشان دعوت داشتیم همین‌جور که من و امام با هم وارد شدیم، دیدم آقای اشراقی دارند به استقبال ما می‌آیند. ما در یک باغچه‌ای داشتیم حرکت می‌کردیم. من به امام گفتم: «سلام بکنم آقا؟» گفتند: «واجب نیست» من هم رویم نشد که سلام نکنم و از داخل باغچه رد شدم که با آقای اشراقی روبرو نشوم [17].
پی‌نوشتها:
[1]. اصول‌کافی، ج2، ص646.
[2]. همان، ص122.
[3]. همان، ص645.
[4]. جامع‌الاخبار، ص88.
[5]. كانَ النَّبىُّ صلى الله علیه و آله ... یُسَلِّمُ عَلى مَنِ اسْتَقْبَلَهُ مِنْ كَبیرٍ وَ صَغیرٍ وَ غَنىٍّ وَ فَقیرٍ «ارشاد القلوب(دیلمی)، ج1، ص115».
[6]. خَمسٌ لا أَدَعُهُنَّ حَتَّى المَماتِ ... و َالتَّسلیمُ عَلَى الصِّبیانِ لِتَكونَ سُنَّةً مِن بَعدى؛ «الخصال، ج1، ص271».
[7]. إِنَّ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَةِ مَرَّ بِرَجُلٍ قَائِمٍ عَلَى بَابِ دَارٍ فَقَالَ لَهُ الْمَلَكُ یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا یُقِیمُكَ عَلَى بَابِ هَذِهِ الدَّارِ قَالَ فَقَالَ أَخٌ لِی فِیهَا أَرَدْتُ أَنْ أُسَلِّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ الْمَلَكُ هَلْ بَیْنَكَ وَ بَیْنَهُ رَحِمٌ مَاسَّةٌ أَوْ هَلْ نَزَعَتْكَ إِلَیْهِ حَاجَةٌ قَالَ فَقَالَ لَا مَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قَرَابَةٌ وَ لَا نَزَعَتْنِی إِلَیْهِ حَاجَةٌ إِلَّا أُخُوَّةُ الْإِسْلَامِ وَ حُرْمَتُهُ وَ أَنَا أَتَعَاهَدُهُ وَ أُسَلِّمُ عَلَیْهِ فِی اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَالَ الْمَلَكُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْكَ وَ هُوَ یُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ إِنَّمَا إِیَّایَ أَرَدْتَ وَ لِی تَعَاهَدْتَ وَ قَدْ أَوْجَبْتُ لَكَ الْجَنَّةَ وَ أَعْفَیْتُكَ مِنْ غَضَبِی وَ آجَرْتُكَ مِنَ النَّارِ «أمالی الصدوق، ص199».
[8]. اصول کافی، ج2، ص644.
[9]. همان، ص645.
[10]. همان، ص646.
[11]. وسائل‌الشیعه، ج12، ص73.
[12]. الْقَلِیلُ یَبْدَءُونَ الْكَثِیرَ بِالسَّلَامِ وَ الرَّاكِبُ یَبْدَأُ الْمَاشِیَ وَ أَصْحَابُ الْبِغَالِ یَبْدَءُونَ أَصْحَابَ الْحَمِیرِ وَ أَصْحَابُ الْخَیْلِ یَبْدَءُونَ أَصْحَابَ الْبِغَالِ «همان، ص74».
[13]. إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمْ بَیْتَهُ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یَنْزِلُهُ الْبَرَكَةُ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِكَةُ «علل‌الشرایع، ج2، ص581».
[14]. إِذَا دَخَلْتَ مَنْزِلَكَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ سَلِّمْ عَلَى أَهْلِكَ فَإِنْ لَمْ یَكُنْ فِیهِ أَحَدٌ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ سَلِّمْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ فَإِذَا قُلْتَ ذَلِكَ فَرَّ الشَّیْطَانُ مِنْ مَنْزِلِكَ «جامع‌الاخبار، ص89»
[15]. عَوِّدْ لِسَانَكَ لِینَ الْكَلَامِ وَ بَذْلَ السَّلَامِ یَكْثُرْ مُحِبُّوكَ وَ یَقِلَّ مُبْغِضُوکَ «تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص435».
[16]. hawzah.net/fa/magazine/magart/3280/4376/35652
[17]. درسهایی از امام، ص56.