تولیت فقیهان عادل در عصر غیبت از منظر قطب الدین راوندی

بسم الله الرحمن الرحیم

تولیت فقیهان عادل در عصر غیبت از منظر قطب الدین راوندی

قطب الدین راوندی (573 ه)[1]

سعید بن هبة الله بن الحسن از بزرگان و اشراف علمای امامیه می باشد . جامعیت قطب الدین در فقه و حدیث وکلام وتفسیر بر کسی پوشیده نبوده و درعلوم دیگر نیزمشارکتی تام داشتنه اند.تالیفات وی بالغ بر50 کتاب می باشد.[2] از جمله ی آن که بیانگر جامعیت اوست می توان به کتاب فقه القران منهاج البلاغه فی شرح نهج البلاغه الخرائج والجرائح قصص الانبیاء و....اشاره کرد ودر مجموعه الجبائی از وی به عنوان فقیه صالح ثقه نام برده شده است [3]مهمترین اثر فقهی قطب الدین، فقه القران می باشد که تنظیم ابواب آن بر اساس آیات الاحکام می باشد، اثری بدیع که تا قبل از وی اثری با چنین شیوه نوآورانه ای نگاشته نشده بود.قطب الدین در سال 573 در شهر قم در جوار علیا مخدره حضرت فاطمه معصومه علیها السلام  مدفون گشت.

قلمرو ولایت فقیه

1.زکات

جناب قطب الدین راوندی در مورد پرداخت زکات می فرماید:«ولما وجد النبی کان الفرض الزکاه الیه فلما غاب من العالم بوفاته صار الفرض حمل الزکاه الی خلیفته فاذا غاب الخلیفه کان الفرض حملها الی من نصبه فی مقامه من خاصته فإذا عدم السفراء بینه و بین رعیته وجب حملها الی الفقهاء المأمونین من اهل ولایته لان الفقیه اعرف بموضعها ممن لا فقه له».[4]  باید زکات را  در صورت حضور پیامبراکرم علیه السلام به ایشان تحویل داد و زمانیکه پیامبراکرم در قید حیات نباشد باید زکات را به جانشین ایشان تحویل داد.پس زمانیکه امام معصوم از نظرها غایب شود باید آن را به نائب خاص ایشان تحویل داد و در صورتی که نائب خاص که واسطه بین امام معصوم و مردم است در قید حیات نباشد در این صورت باید زکات را به فقیه امین، شیعه ولایتمدار پرداخت کرد، زیرا که؛ فقیه به جوانب زکات نسبت به کسی که از فقه چیزی نمی داند آگاه تر است. وی برخلاف ابن حمزه طوسی- که تحویل خمس به فقیه را در اولویت دانسته است[5]- نظر دیگری دارد و فقیه را در ردیف نائب خاص امام دانسته که در این صورت باید زکات را در نبود نائب خاص به فقیه امین تحویل داد.

2. امر به معروف نهی عن النکر 

از نظر جناب قطب الدین نهی از منکر دارای سه مرحله ی وعظ ،تخویف و حمل سلاح  می باشد که در صورت مؤثر واقع نشدن موعظه و ترساندن نوبت به مرحله سوم حمل سلاح می رسد، وی مرحله سوم را در هر شرائطی واجب می داند:«وجب حمل السلاح لان الفریضه لا تسقط مع الامکان الا بزوال المنکر الذی لزم به الجهاد»اگر نهی از منکر مستلزم حمل سلاح (قتل و جراحت) باشد باید چنین کرد زیرا واجب الهی در صورت امکان هیچگاه ساقط نخواهد شد مگر انکه این منکر قبل از قتل و جراحت زائل شود.المنکر الذی لزم به الجهاد.منکری که حتی جهاد برای زوال آن لازم است.محتوای این عبارت بیانگر اهتمام ویژه وی به مسئله نهی از منکر می باشد که تحت هر شرائطی باید از فساد جلوگیری کرد.در ادامه به متولی ان اشاره می کند:«اکثر اصحابنا علی ان هذا النوع من الانکار المنکر لا یجوز الاقدام علیه الا باذن السلطان الوقت » [6] اکثر اصحاب امامیه بر این نظرند که مرحله سوم از نهی از منکر باید به دستور سلطان وقت باشد.آیا سلطان وقت در این تعبیر شامل فقیه هم می شود ویا اینکه مراد فقط امام معصوم می باشد؟

تعبیر سلطان وقت شامل فقیه نیز می شود؛ زیرا در صورت عدم شامل شدن فقیه مسئله جنبه ی فرضی پیدا خواهد کرد و مسئله امر به معروف و نهی از منکر که ضامن امنیت جامعه اسلامیست و با فرا رسیدن زمان غیبت منتفی نخواهد شد، زیرا که این فریضه الهی برای اینکه بر زمین نماند باید جانشینی از سوی امام معصوم اقدام به این اتیان این فریضه الهی کند.

3.شرائط ولی فقه

مجموعه شرائطی را که جناب قطب الدین برای تولیت فقیه در امر زکات و امر به معروف و نهی از منکر ذکر کرده امد موارد ذیل می باشد:

1.فقاهت

2. امین.

3.شیعه امامی .(وجب حملها الی الفقهاء المامونین)

4.عالم.به مصارف زکات عالم باشد وان یعلم المعروف معروفا و المنکر منکرا.به اموری که در اسلام به آن امر ونهی شده آگاه باشد[7].

[1] سبحانی،جعفر،موسوعه طبقات الفقهاء،ج6،ص112

[2]همان

[3] امین،سید محمد حسن،اعیان الشیعه،ج7ص260

[4] راوندی، قطب الدین، فقه القرآن ج1،ص236.

[5] ابن حمزه طوسی، ص،137.

[6] مروارید، علی اصغر الموسوعه سسلسله الینابیع الفقهیه،باب الجهاد ج9ص133

[7] راوندی، قطب الدین، فقه القرآن ج1،ص236.