هجوگویی

مقدمه: تفاوت هجوگویی و طنازی در این است که در طنازی از سرزنش کردن طرف مقابل به خاطر عیوب او و یا الفاظ رکیک برای دشنام دادن به او استفاده نمی‌شود و به طور کلی همه چیز غیر مستقیم و با کنایه‌های بسیار به مخاطبین القا می‌شود. اما در هجوگویی همه چیز به صورت مستقیم و بدون هیچ گونه پرده‌ای اعم از تمسخر و توهین و بازگو کردن معایب به مخاطبین القا می‌شود. 

بنابر آموزه‌های اسلامی، هجوگویی در مورد دیگران حرام است چرا که سرشار از بازگویی کردن عیوب برای مسخره کردن و فحاشی و دادن القاب زشت به یکدیگر است، بنابراین اگر در مقابل هجوگویی دیگران قرار گرفتیم، از آنجا که با هجوگویی، آبروی دیگران را نشانه می‌گیرند واجب است که از آبروی دیگران دفاع کنیم و یا اگر ما را به عنوان سوژه برای هجوگویی قرار دادند می‌توانیم از خودمان در مقابل آن هجوگویی ها دفاع کنیم و یا حتی پاسخ آن هجوگویی را با هجوگویی بدهیم. چرا که کسی که به آن درجه از وقاحت می‌رسد که به خودش اجازه می‌دهد آبروی دیگران را مورد خدشه قرار دهد پس آبروی او نیز محترم نیست، چنانچه نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند:«ثلاثة لا تحرم علیک اعراضهم: المجاهر بالفسق والامام الجائر والمبتدع»[۱]« آبروی سه کس محترم نیست: آن کس که آشکارا به انجام امورات فسق و زشتکاری می‌پردازد و پیشوای ستمگر و کسی که بدعت می‌کند». 

بنا بر این حدیث گوهربار نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم کسی که برای بردن آبروی دیگران هجوگویی می‌کند، مصداق مجاهر بالفسق است و بنابراین آبروی او نیز محترم نیست. 

یکی از مهم‌ترین موارد جواز هجوگویی، برای این است که از هجوگویی به عنوان سلاحی برای مقابله با دشمنان اسلام استفاده شود، نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز بر این سیره بودند و یکی از نمونه‌های هجوگویی‌های حضرت امام علی علیه السلام برای دفاع از دین مبین اسلام و مقابله با دشمنان آن، در مورد خلیفه سوم بود که بدین شرح است:«إِلَى أَنْ قَامَ ثَالِثُ الْقَوْمِ نَافِجاً حِضْنَيْهِ بَيْنَ نَثِيلِهِ وَ مُعْتَلَفِهِ وَ قَامَ مَعَهُ بَنُو أَبِيهِ يَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ [خَضْمَ] خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِيعِ إِلَى أَنِ انْتَكَثَ عَلَيْهِ فَتْلُهُ وَ أَجْهَزَ عَلَيْهِ عَمَلُهُ وَ كَبَتْ بِهِ بِطْنَتُهُ»[۲]«آن گاه «سومى» برخاست، در حالى كه از پرخوارگى باد به پهلوها افكنده بود و چونان ستورى كه همّى جز خوردن در اصطبل نداشت. خويشاوندان پدريش با او همدست شدند و مال خدا را چنان با شوق و ميل فراوان خوردند كه اشتران، گياه بهارى را. تا سرانجام، آنچه را تابيده بود باز شد و كردارش قتلش را در پى داشت. و شكمبارگيش به سر در آوردش.». 

نمونه این جواز هجوگویی‌ها که برای دفاع و مقابله با دشمنان اسلام است، در فرمایشات گوهربار مقام معظم رهبری حفظه الله نیز مشهود است، به طور مثال در مورد رژیم صهیونیستی که از جمله دشمنان قسم خورده اسلام و مسلمانان محسوب می‌شوند، چنین می‌فرمایند:«گاهی شنیده می‌شود دشمنان ملت ایران از جمله از دهان نحس نجس سگ هار منطقه در رژیم صهیونیستی چانه می‌جنبانند که ایران تهدید همه جهان است! نه! این سخن دشمن و درست نقطه مقابل ممشای اسلامی است».[۳]

و نیز در مورد بازیچه بودن ایالات متحده آمریکا در دست صهیونیست‌ها چنین می‌فرمایند:«ایالات متحده آمریکا با آن عرض و طول و با آن پیشرفت‌های علمی و یک کشور و ملت بزرگ، بازیچه دست صهیونیست‌ها شده است، مثل غولی که افسارش در دست یک سگ است و هر کجا می‌خواهد او را می‌برد».[۴]

البته یکی از مهمترین آداب هجوگویی در مورد دشمنان اسلام این است که این هجوگویی‌ها نباید شامل توهین به مقدسات آنان شود، چرا که در این صورت تمام وجودشان پر از خشم و غضب می‌شود و به خودشان این اجازه را می‌دهند که در مقابل توهین شدن به مقدساتشان، به مقدسات مسلمانان نیز توهین کنند، بنابراین باید به مقدسات دینی دیگران احترام گذاشت و آنها را مورد فحاشی و به سخره گرفتن قرار نداد، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ كَذَٰلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»[۵]«و (شما مؤمنان) به آنچه مشرکان غیر از خدا می‌خوانند دشنام ندهید تا مبادا آنها از روی ظلم و جهالت خدا را دشنام دهند. این چنین ما عمل هر قومی را در نظرشان زینت داده‌ایم، سپس بازگشت آنها به سوی پروردگارشان است و خدا آنان را به کردارشان آگاه می‌گرداند». 

نتیجه‌گیری: یکی از بزرگترین گناهان هجوگویی در مورد دیگران است، هجوگویی زیر مجموعه طنز است اما تفاوت اصلی آن با طنز این است که در هجوگویی به طور کاملاً صریح و بی‌پرده معایب و نقایص طرف مقابل به مخاطب القا می‌شود و از دشنام دادن و هرگونه ناسزا به صورت کاملاً صریح استفاده می‌شود. بنابر آموزه‌های اسلامی هجوگویی دیگران حرام است و دفاع از کسی که مورد هجو دیگران قرار می‌گیرد واجب است و از آنجا که بردن آبروی دیگران از مصادیق کسی است که مجاهر بالفسق است، پس حفظ آبرو و احترام او نیز بر دیگران واجب نیست. یکی از مهم‌ترین موارد جواز هجوگویی، زمانی است که برای مقابله با دشمنان اسلام باشد، که سیره نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و معصومین علیهم السلام نیز همین بود و در تعدادی معدود از فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله نیز برای مقابله با دشمنان اسلام مشهود است. البته یکی از مهم‌ترین آدابی که باید در مورد هجوگویی دیگران رعایت شود این است که به مقدسات دیگران نباید توهین شود، چرا که همین توهین کردن به مقدسات دیگران موجب می‌شود آنان نیز مقابله به مثل کنند و به خودشان این اجازه را بدهند که به مقدسات مسلمانان توهین کنند. 

پی نوشت

[۱] نهج الفصاحه، ابوالقاسم پاینده، جلد ۱، صفحه ۴۰۳، حدیث ۱۲۲۳

[۲] نهج البلاغه، خطبه ۳ (شقشقیه) 

[۳] فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله در خطبه‌های نماز جمعه، مورخ: ۱۳۸۹/۳/۱۴

[۴] فرمایشات مقام معظم رهبری حفظه الله در مشهد، فروردین ۱۳۷۵

[۵] سوره انعام، آیه ۱۰۸