از نگاه امام موسی کاظم علیه‌السلام در عرصه برخورد با دیگران عمل به نیکی مقدم بر گفتار نیک است و باید بسیار دقت کرد که همراه شدن با فضا و موج رسانه‌ای و خواست برخی انسان‌ها، فعال اجتماعی را تبدیل به موجودی منفعل و تابع محض نکند.
در دورانی زندگی می‌کنیم که احساس فقر بیش از خود فقر روح و روان انسان‌ها را می‌خراشد. برخی افراد در ناله کردن و بدگویی به زمین و زمان مسابقه می‌دهند و از هر واقعه‌ای بدترین و تلخ‌ترین برداشت ممکن را دارند. فضای رسانه‌ای معاندین هم در ایجاد و تقویت این روحیه تاریک و افسرده بی‌تأثیر نبوده و از طرفی این روحیات نیز بر فضای تحلیلی و اطلاع‌رسانی کشور اثرگذار بوده است. به وضوح می‌توان ادعا کرد که چنین رویکردی هر چند در کوتاه‌مدت برای عقده‌گشایی و جذب مخاطبان گله‌مند جوابگو باشد، در درازمدت خسارت‌های جبران‌ناپذیری به امید و باور مردم وارد می‌آورد. در فضای رسانه‌ای چگونه باید عمل کرد و چگونه در برابر این موج ایستاد؟
از ناله خسته‌ایم؛ پس فقط خبر خوب!
برخی افراد در برابر موج اخبار منفی و نگران‌کننده موضع انفعال و غفلت می‌گیرند. از کنار خبرهای منفی، بی‌تفاوت می‌گذرند یا از اساس خود را در معرض خبر تلخ قرار نمی‌دهند. این افراد تلاش می‌کنند با موج خبرهای امیدبخش و ایجاد انرژی مثبت مانع ناامیدی خویش شوند و به تعبیری «بی‌خبری خوش‌خبری است» را به اجرا درمی‌آورند. این روش هر چند ممکن است موجب تسکین خاطر موقتی باشد؛ اما انسان را از انجام تکلیف شرعی و انسانی در جامعه دور می‌کند، با دور شدن از انجام‌وظیفه از درگاه خدا فاصله می‌گیریم و موجبات کدورت و تاریکی روح انسان فراهم می‌شود.
فقط ما خوبیم!
برخی فعالان رسانه‌ای نیز تلاش می‌کنند با نشان دادن کاستی‌ها و ضعف‌های مشابه یا شدیدتر در جوامع دیگر، این را ثابت کنند که وضع دیگران بهتر از ما نیست و ما در اوضاع خوبی به سر می‌بریم. گاه این رویکرد چنان افراطی و مضحک می‌شود که بیش از جلب اعتماد مخاطب و تولید امید، موجب سلب اعتماد می‌شود؛ مثلاً از قاتلی روان‌پریش و زنجیره‌ای که کارهای عجیب و وحشتناکی چون خوردن جنازه مقتولین انجام می‌داده، در یک جامعه غربی یاد می‌کنند و رفتار او را چنان تعمیم می‌دهند که گویا تمام مردم در جوامع غربی درگیر چنین حدی از مشکلات روانی هستند. اگر ذکر کاستی‌های دیگران با رویکرد قبلی؛ یعنی تنها خبر خوب گفتن از ایران همراه شود، بیش از کار رسانه‌ای جدی تبدیل به نمایشی طنز و غیرقابل‌باور از سوی مردم خواهد شد.
راهکار امام کاظم علیه‌السلام در عرصه زندگی اجتماعی و تبلیغی
حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام که خود در دورانی سخت و دهشتناک، فعالیت سیاسی انجام می‌داد و جان مبارک را در راه مبارزه با ظالمان فدا کرد، در حکمتی کوتاه و متعالی، ترکیب سه‌گانه‌ای را برای فعالیت اجتماعی پیش رو می‌نهد. ایشان می‌فرماید: «أبْلِغْ خَیراً وَ قُلْ خَیراً وَلاتَكُنْ إمَّعَة»؛[1] «خیر برسان و سخن خیر و نیک بگو و خود را تابع بی‌تفاوت و بی‌مسئولیت قرار مده». این بسته از حکمت که ترکیب سه عمل مختلف است در کار رسانه‌ای بسیار راهگشاست. نیکوست به برخی نکات این کلام بلند دقت کنیم.
دو صد گفته چون نیم کردار نیست
قبل از گفتن از نیکی‌ها و خوبی‌ها، مردم باید از انسان نیکی را در مقام عمل ببینند. ابتدا باید خیر برسانی و در مرحله بعد خیر بگویی؛ زیرا از خوبی گفتن بدون عمل، اثر مطلوب را ندارد. تجربه میدانی نشان می‌د‌هد که آن دسته از بچه‌های انقلابی و فعال در عرصه رسانه‌ای که همراه با کار تبلیغی، اهل کمک‌رسانی و همیاری هستند و فعالیت ملموس دارند، در جلب اعتماد مردم و اثرگذاری رسانه‌ای موفق‌تر هستند.
بی‌خبری خوش‌خبری نیست
همراه کردن عمل نیک با گفتار خیر و خوش، نباید انسان را تبدیل به موجودی بی‌تفاوت نسبت به دردها و تابع موج‌های رسانه‌ای کند. «إمَّعَة» را این‌گونه معنا کرده‌اند: «حزب باد و هم‌رنگ جماعت بودن، آدمی که رأی و عقیده ثابتی ندارد».[2] هنگامی که گفتار خیر را با عمل نیک قرین می‌کنیم باید در راستای گفتار خیر نیز پایمردی داشته باشیم و احساس وظیفه کنیم، در غیر این صورت تبدیل به تابعی منفعل از فضای رسانه‌ای خواهیم شد و اصرار بر دیدن نیمه پر لیوان، ما را از دایره انصاف خارج خواهد کرد. هم‌رنگی محض با جو رسانه‌ای برخی مدافعان نظام جمهوری اسلامی، مخاطب را به این نتیجه خواهد رساند که شما اصول ثابت اخلاقی و دینی ندارید و در حال توجیه هر اشتباهی در جبهه موافق خودتان هستید.
بنا بر فرمایش امام کاظم علیه‌السلام در هر فعالیت مؤثر اجتماعی از جمله تبلیغ، باید گفتار با عمل و اثرات ملموس آن همراه شود و اصول اخلاق و انصاف رعایت گردد تا تبدیل به حزب باد نشویم.
پی‌نوشت:
[1]. ابن شعبه، حسن بن علی، تحف العقول، چاپ دوم، اسلامی، 1363ش، ج1، ص413.
[2]. آبادیس، ذیل واژه امعة: B2n.ir/u62497.