کلوا و اشربوا ولاتسرفوا ان الله لا یحب المسرفین
بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید همانا خدا اسرافکاران را دوست ندارد.1
اسراف در فرهنگ لغات به معنای افراط ، ولخرجی ،تلف کردن مال و زیاده روی کردن راگویند.2
و اما درحرمت اسراف و مذموم بودن آن هیچ بحث و گفتگویی نیست ولی مهم اینست که چگونه زیاده روی و اسراف را شناسایی کنیم وچگونه به میانه و اعتدال را سر لوحه خود قرار دهیم. علی ـ علیه السلام ـ راه تشخیص و تمیز آن را به ما نشان داده وبرای شخص اسرافکار سه نشانه ذکر می فرمایند : « طعامی که در خور او نیست می خورد ، لباسی که در خور او نیست می پوشد و متاعی که در خور او نیست می خرد.»3 بنابراین مهمترین عامل شناخت مرز وحد میان اسرافکار و غیر آن شأن و موقعیت اقتصادی افراد است یعنی چنانچه خوراک ،پوشاک و وسایلی که فرد استفاده می کند فراخور وضعیت اقتصادی وی باشد اسراف نبوده و در غیر این صورت نام مسرف در مورد او تحقق می پذیرد . ( البته این قید شأن و موقعیت مربوط به اصل استفاده وسایل و متاع مورد نیاز است به این معنا که استفاده شخص متمول از وسایل گران قیمت و خوردنیهای رنگارنگ اسراف محسوب نمی شود تا زمانی که در حد نیاز و جزء وسایل زندگی او باشدو الا چنانچه همین فرد به مصرف گرایی بی رویه روی آورد مثل استفاده از چندین نوع غذا در یک نوبت و یا خرید وسایلی که هیچگاه به کار نمی آید یقینا عمل او اسراف محسوب می شود.) اسراف یکی از گناهان کبیره است که چون سایر گناهان برای مبارزه با آن ابتدا باید عوامل پیدایش آن را شناخت و پس با آثار و عواقب سوء آن آشنا شد .
علل پیدایش اسراف دو عامل ذکر شده است : 1ـ عامل اخلاقی 2ـ عامل روانی
از جمله عوامل اخلاقی :
الف : ضعف ایمان است . مهمترین عاملی که انسان را درمقابل منکر مقاوم کرده و از افتادن در ورطه گناه باز می دارد ایمان است و شخصی که دچار اسراف شده بی تردید ایمان در قلب او آنگونه که باید قوت نگرفته است .
ب: پیروی از هوی نفس : « ان النفس لاماره بسوء الا ما رحم ربی »4
نفس انسان هماره انسان را به بدی می خواند مگر اینکه خدا رحم کند و شخص مسرف کسی است که مغلوب نفس اماره گشته است .
ج : کوته نظری : شخص مسرف گمان می کند هر چه پوشاک ، خوراک و وسایل زندگی اش در حد عالی باشد از ارزش و مقام بیشتری در اجتماع و در منظر سایرین برخوردار است.
د: ریا : شخص مسرف برای تفاخر مبادرت به ولخرجی ، بذل و بخششهای بی مورد که نه خود و نه دیگران نیازی به آن می نمایدتا فقط به در چشم دیگران بزرگ جلوه کند.
از جمله عوامل روانی :
الف : تجمل گرایی و تجمل پرستی
« حب الدنیا رأس کل خطیئه»انسانها زیباییها را دوست دارد. اما وقتی به حد افراط برسد که به مرحله پرستیدن و ستایش کردن نعمات دنیایی برسد.مسرف هرچه را که نی بیند آنرا از آن فرد بداند و در بدست آوردن آن تلاش کند این حالت مذموم است.
ب : الگوهای نادرست رفتاری و کرداری :
گاه مسرف اسراف کردن را از اطرافیان خود فرا می گیرد.
اسراف مذموم است و در دین اسلام هم نکوهش شده اما زمانی ضرورت ترک این خصیصه در ما ایجاد خواهد شد که به قبح آن ایمان پیدا کنیم و آن میسر نخواهد بود تا زمانی که عواقب سوء آن برایمان روشن گردد . لذا برای ایجاد این حساسیت به ذکر چندین مورد از آثار سوء اجتماعی و آثار اخروی اسراف می پردازیم .
آثار سوء اجتماعی :
1ـ ترک برکت از سفره بندگان و سلب نعمت ازایشان . پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله) هر که در زندگی میانه روی کند خداوند او را نعمت دهد و هر که زیاده روی کند خدایش او را بی نصیب سازد.»5
2ـ گسترش بی عدالتی و فقر :وقتی اسراف از خانواده به جامعه کشیده شود فقر و بی عدالتی بوجود می آید. بازار یک جامعه تابع عرضه و تقاضا است . وقتی اسراف پیش آمد فرهنگ مصرف گرایی بالا می رود . در نتیجه تقاضا زیاد می شود درحالیکه عرضه ثابت است . اینجاست که جامعه با مشکل اقتصادی روبرو خواهد شد . مسرفان در یک جامعه کالاهارا به هر قیمتی که باشدخریداری می کنند . فروشنده هم باسوء استفاده جنس و کالای خود را به بالاترین قیمت ممکن می فروشد لذا گرانی و تورم بوجود آمده در نتیجه اقشار کم درآمد جامعه قادر به بر آوردن مایحتاج زندگی خود نبوده و فقر دامنگیر آنان می گرددد . به دنبال فقر عدالت ازجامعه رخت بربسته ، فاصله طبقاتی و فساد اقتصادی که آثار مخرب آن بر همگان روشن است فراگیر می شود .
آثار سوء اخروی:
1ـ محروم شدن ازحب خداوند که در ابتدای بحث به آیه مورد نظر اشاره شد .
« خداوند اسرافکاران را دوست ندارد .»
2ـ مستجاب نشدن دعا : پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله ) دعای چهار دسته از امت من مستجاب نمی شود که یکی از آنها شخص مسرف است.6
3ـ محروم شدن از هدایت پروردگار : « پس خداوند عمل فرعون را جلوی او زیبا جلوه داد تا از هدایت خدا محروم گردد و از راه راست بازداشته شود.»7
4ـ دور بودن از شفاعت ائمه : امام جواد ( علیه السلام) به نقل از پدرانشان به نقل از امیر المؤمنین ( علیه السلام )فرمودند : کیفر خدا را کوچک نشمارید زیرا شفاعت ما به برخی از اسرافکاران تنها پس از سیصد هزار سال می رسد.8
5ـ خوار شدن در قیامت : علی ( علیه السلام ) در نهج البلاغه می فرمایند : « آگاه باشید بخشیدن مال به آنها که استحقاق آن را ندارند ، زیاده روی و اسراف است و ممکن است در دنیا به او مقام بخشد،مال را بالا ببرد اما در آخرت او را پست خواهد کرد. و درمیان مردم ممکن است گرامی باشد اما در پیشگاه خدا خوار و ذلیل است.9
پی نوشتها:
1- سوره اعراف ، آیه 31 .
2- محمد معین ، فرهنگ فارسی ، تهران ، امیر کبیر ، 1375 ، ج1 ، ص 266 .
3- خصال ، ج 1 ، ص 110 .
4- سوره یوسف
5- حسن بن علی بن شعبه ، تحف العقول عن آل الرسول ، صادق حسن زاده ، ص 76 .
6- حسن بن علی بن شعبه ، تحف العقول عن آل الرسول ، صادق حسن زاده ، ص 632 .
7- سوره مومن ، آیه 41 .
8- محمد باقر مجلسی ، بحار الانوار
9- نهج البلاغه ، محمد دشتی ، خطبه 126 ، ص 240 .
منبع: حجاب ایران