رهروان ولایت ـ کمپانی رژی وابسته به دولت استعمارگر انگلیس قرادادی در ظاهر اقتصادی و در واقع استعماری را در راستای وابستگی کامل ایران اسلامی به خود منعقد می کند. دربار ایران هم که فساد در آن موج می زند قرارداد را امضا می کند. به تعبیر مقام معظم رهبری این کمپانی با قراردادش «در واقع همه‌ی کشور را بتدریج می بلعید و می خواست سرنوشتی مثل سرنوشت استعماری هندوستان برای ایران رقم بزند.»[1]
روحانیت غیور شیعه –به ویژه با نقش آفرینی دو عالم عظیم القدر شیعی مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی و میرزای شیرازی- در زمینه مقابله با این استثمار، استعمار و استحمار همه جانبه به پا خواسته و نقش همدلی مردم با روحانیت نیز در این قضیه نقشی قابل توجه بود.[2] یکی از تجربه های استعمار پس از قضیه تحریم تنباکو که فتوای آن توسط میرزای شیرازی صادر شد، تلاش در مسیر طرد روحانیت از عرصه سیاست و مبارزه با این نهاد و سازمان دینی بود. چنانکه امام راحل(س) می فرماید:
«یکی از قدرت هایی که آنها [استعمارگران] باز احراز کردند که باید شکسته بشود قدرت روحانیت بود که اینها با تجربه و با عینیت در جاهای مختلف دیدند که قدرت روحانیت می تواند جلوگیری کند از مفاسدی که آنها می خواهند ایجاد کنند، از انتفاعاتی که آنها می خواهند از ما ببرند و ما را عقب نگه دارند. این ها می توانند یک چنین کاری بکنند. قضیه تنباکو در زمان مرحوم میرزا به این ها فهماند که با یک فتوای یک آقایی که... در عراق سکونت دارد یک امپراتوری را شکست داد و سلطان وقت هم با همه کوششی که کرد برای این که حفظ کند آن قرارداد را؛ نتوانست حفظ بکند و مردم ایران قیام کردند و شکستند آن پیمانی که آنها داشتند. این یک تجربه ای شد برای آنها که ببینند یک آقایی... وقتی یک کلمه می نویسد که "امروز استعمال تنباکو در حکم محاربه با امام زمان است" و این موجش می آید همه ایران را فرا می گیرد... این ها[استعمارگران] فهمیدند باید این قدرت[روحانیت] را بگیرند. تا این قدرت زنده است نمی گذارد که اینها هر کاری دلشان می خواهد بکنند و دولت ها عنان گسیخته شده باشند و هر طوری دلشان می خواهد عمل بکنند. و لهذا با کمال کوشش تبلیغات کردند بر ضد روحانیت و زاید بر اصل تبلیغات، عمل خارجی کردند.»[3]
قیام و نهضت تنباکو به تعبیر حضرت آیت الله خامنه ای(حفظه الله تعالی) یک حرکت ذوابعاد و پُرمعنا و بسیار پُربرکت بوده است. که در آن روزگار، بساط کمپانی انگلیسی را از ایران برچید و سلطه‌ی استعماری را موقتاً از کشور قطع کرد، به تعبیر مقام معظم رهبری این سه جهت در این نهضت قابل ملاحظه و تاکید است:
1. مبارزه با دستگاه استبدادی سلطنت مطلقه‌ی ناصرالدین‌شاهی؛
2. مبارزه‌ی با استعمار و نفوذ خارجی ها؛
3. مبارزه‌ی با غربزدگان و روشنفکران.[4]
پی‌نوشت:
[1] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان؛ ۱۳۸۶/۰۲/۱۹.
[2] . بیانات در دیدار روحانیون استان سمنان؛ ۱۳۸۵/۰۸/۱۷.
[3] . صحیفه ی امام، جلد ۲۰، ص ۱۱۷.
[4] . بیانات در دیدار جمعی از روحانیون؛ ۱۳۷۰/۱۲/۱۴.