باید حرکت ما در جهت حرکت زینبی باشد

شیعه و ادبیات، همبستگی و پیشینه ای طولانی با یکدیگر دارند. به گونه ای که اگر محتوا و قالب ادبیات شیعی را از ادبیات شرق، حذف کنیم خلأیی بزرگ در آن مشاهده شده و بلکه در برخی نواحی، دچار نقص غیر قابل جبران می شود. اوج این ادبیات در خطابه ها و فرمایش های پیشوایان شیعه، تجلی داشته است که محتوای آن علاوه بر تاثیر گذاری در ادبیات عربی شیعیان، در ادب فارس و ترک و اردو و... نیز اثر بسیار بر جای گذاشته است.[1]
حضرت زینب که فرزند امیر خطیبان حضرت علی(علیه السلام) است و نام مبارک ایشان به معنای زینت پدر (زین أب) می باشد و توسط خداوند سبحان بر حضرت نهاده شده،[2] دارای مقام معنوی بسیار بلندی است که در تصور ما نمی گنجد و فقط خداوند و معصومان، مقام راستین حضرت را درک می کنند. بیشتر ما حضرت زینب را با مقام عظیم صبر ایشان می شناسیم و چه نیک است که جهات دیگر و جلوه های متنوع وجودی حضرت زینب را بیش از پیش بشناسیم.
مقام معظم رهبری نسبت به عمۀ محترم و مکرم خویش، بیانات متعددی دارند که پاره ای از آنان را یادآور می شویم.
حضرت آیت الله خامنه ای(دام ظله العالی) با بیان اینکه «انقلاب ما انقلاب زینبی است.»[3] می فرمایند که حماسۀ حضرت زینب، مکمّل و بلکه نگه دارندۀ حماسۀ کربلاست: «حماسه‌ی زینب کبری (سلام الله علیها) است که مکمّل حماسه‌ی عاشورا است؛ بلکه به یک معنا حماسه‌ای که بی‌بی زینب کبری (سلام الله علیها) به‌وجود آورد، احیاکننده و نگه‌دارنده‌ی حماسه‌ی عاشورا شد. عظمت کار زینب کبری (علیهاالسّلام) را نمیشود در مقایسه‌ی با بقیّه‌ی حوادث بزرگ تاریخ سنجید؛ باید آن را در مقایسه‌ی با خود حادثه‌ی عاشورا سنجید.»[4] و اقدامات حضرت، بی نظیر است و وی عظمتی والاتر از آسیه-که از برترین زنان تاریخ جهان است- داراست: «زینب (سلام اللَّه علیها)، هم در حرکت به سمت کربلا، همراه امام حسین؛ هم در حادثه‌ی روز عاشورا، آن سختیها و آن محنتها؛ هم در حادثه‌ی بعد از شهادت حسین‌بن‌علی (علیه‌السّلام)، بی سرپناهی این مجموعه‌ی به جا مانده‌ی کودک و زن، به عنوان یک ولىّ الهی آنچنان درخشید که نظیر او را نمیشود پیدا کرد؛ در طول تاریخ نمیشود نظیری برای این پیدا کرد… زینب کبری (سلام اللَّه علیها) در نزد خداوند متعال یک مقامی یافته است که برای ما قابل توصیف نیست... یک مقایسه‌ی کوتاه بین زینب کبری و بین همسر فرعون، عظمت مقام زینب کبری را نشان می دهد… رنجهای روحی که برای زینب کبری پیش آمد، اینها برای جناب آسیه - همسر فرعون - پیش نیامده بود.»[5]
ایشان تأکید دارند که نباید شخصیت حضرت را منحصر در جهات صبر و بردباری و غمگساری و پرستاری نمود: «شخصیت زینب کبرى منحصر در بُعد غمگسارى و پرستارىِ آن بزرگوار نیست. زینب کبرى(سلام‏ اللَّه ‏علیها) یک نمونه‏‌ى کامل از زن مسلمان است؛ یعنى الگویى که اسلام براى تربیت زنان، آن را در مقابل چشم مردم دنیا قرار داده است. زینب کبرى داراى شخصیت چند بُعدى است؛ دانا و خبیر و داراى معرفت والا و یک انسان برجسته است که هر کس با آن بزرگوار مواجه مى‏شود، در مقابل عظمتِ دانایى و روحى و معرفت او احساس خضوع مى‏کند. شاید مهمترین بُعدى که شخصیت زن اسلامى مى‏تواند آن را در مقابل چشم همه قرار دهد – تأثیرى که از اسلام پذیرفته – این بُعد است. شخصیت زن اسلامى به برکت ایمان و دل سپردن به رحمت و عظمت الهى، آن‏چنان سعه و عظمتى پیدا مى‏کند که حوادث بزرگ در مقابل او، حقیر و ناچیز مى‏شود. در زندگى زینب کبرى، این بُعد از همه بارزتر و برجسته‌‏تر است.»[6] و به سبب همین تضلّع خصائص و عظمت لایتناهی حضرت زینب است که در اقالیم مختلف الگویی ابدی برای ما به شمار می رود.
یکی از ابعاد وجودی حضرت، استفاده از هنر و ادبیات در مسیر نشر پیام کربلا و خنثی نمودن امپراطوری شایعۀ افکنانۀ امویان است. مقام معظم رهبری می فرماید: «به نظر من بنیانگذار بنای حفظ حوادث با ادبیات و هنر، زینب کبری (سلام‌اللَّه‌علیها) است. اگر حرکت و اقدام حضرت زینب نمیبود و بعد از آن بزرگوار هم بقیه‌ی اهل بیت (علیهم‌السّلام) - حضرت سجاد و دیگران – نمی بودند، حادثه‌ی عاشورا در تاریخ نمی‌ماند. بله، سنت الهی این است که این‌گونه حوادث در تاریخ ماندگار شود؛ اما همه‌ی سنتهای الهی عملکردش از طریق ساز و کارهای معینی است. ساز و کار بقای این حقایق در تاریخ این است که اصحاب سِرّ، اصحاب درد، رازدانان و کسانیکه از این دقایق مطلع شدند، این را در اختیار دیگران بگذارند. بنابراین خاطره‌گویی و تدوین و پخش خاطرات را باید در جایگاه حقیقی خودش نشاند، که جایگاه بسیار بالا و والایی است و بسیار مهم است.. بیان هنری هم شرط اصلی است؛ کما این‌که خطبه‌ی حضرت زینب در شهر کوفه و شهر شام، از لحاظ زیبایی و جذابیت بیان، آیت بیان هنری است؛ طوری است که اصلاً هیچ‌کس نمیتواند این را نادیده بگیرد. یک مخالف یا یک دشمن وقتی این بیان را میشنود، مثل تیر بُرنده و تیغ تیزی -خواهی نخواهی- این بیان، کار خودش را میکند. تأثیر هنر به خواست کسی که مخاطب هنر است، وابستگی ندارد. او بخواهد یا نخواهد، این اثر را خواهد گذاشت. حضرت زینب (سلام‌اللَّه‌علیها) و امام سجاد در خطبه‌ی شام و در بیان رسا و بلیغ و شگفت‌آور مسجد شام این کارها را کردند.»[7]  «در بازار کوفه، در حال اسارت، آن خطبه‌ی شگفت‌آور را ایراد کرد: «یا اَهلَ‌الکوفَةِ یا اَهلَ الخَتلِ و الغَدرِ اَ تَبکونَ، اَلا فَلا رَقأَتِ العَبرَةُ وَ لاهَدَأَتِ الزَّفرَةُ اِنَّما مَثَلُکُم کَمَثَلِ التِی نَقَضَت غَزلَها مِن بَعدِ قُوَّةٍ اَنکاثاً» تا آخر؛ لفظ مثل پولادْ محکم، معنا مثل آبِ روان تا اعماق جانها می‌نشیند. در آن‌چنان وضعیّتی، زینب کبری مثل خود امیرالمؤمنین حرف زد؛ تکان داد دلها را، جانها را و تاریخ را؛ این سخن ماند در تاریخ؛[8] این در مقابل مردم در محمل اسارت. بعد هم، هم در مقابل ابن‌زیاد در کوفه، هم چند هفته بعد در مقابل یزید در شام، با آن‌چنان قدرتی سخن گفت که، هم دشمن را تحقیر کرد، هم سختی‌هایی را که دشمن تحمیل کرده بود، تحقیر کرد...[9] مجسّمه‌ی عزّت است زینب کبری، همچنان‌که حسین بن علی (علیه‌السّلام) در کربلا، در روز عاشورا مجسّمه‌ی عزّت بود... زینب کبری از اولیاءالله است؛ عزّت او عزّت اسلام است؛ اسلام را عزیز کرد، قرآن را عزیز کرد... باید... حرکت ما در جهت حرکت زینبی باشد؛ باید همّت ما، عزّت اسلام و عزّت جامعه‌ی اسلامی و عزّت انسان باشد.»[10]
(نکته: تصویر استفاده‌شده در این مطلب، مقام معظم رهبری را در حرم مطهر حضرت زینب(س) در دمشق نشان مید هد که مربوط به زمان ریاست جمهوری معظم‌له است.)

پی‌نوشت:
[1] . در این باره بنگرید به: الادب فی ظل التشیع ار عبدالله نعمه، ادبیات انقلاب در شیعه از صادق آئینه وند، تأسیس الشیعه از سید حسن صدر، الغدیر از علامۀ امینی و نقدهای شیخ محمدحسین کاشف الغطاء بر تاریخ آداب اللغۀ جرجی زیدان.
[2] . ناسخ التواریخ، سپهر، مجلد حضرت زینب(س)، ص43.
[3] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از پرستاران نمونه کشور، یک اردیبهشت1389
[4]. بیانات در 29 آبان 1392
[5] . بیانات در دیدار فرمانده و پرسنل نیروی هوائی ارتش، 19بهمن 1388
[6] . بیانات در دیدار جمعی از پیشکسوتان جهاد و شهادت و خاطره‌‌گویان دفتر ادبیات و هنر مقاومت‌، 31 شهریور 1384
[7] . بیانات در 25 خرداد 1384
[8]. «خطبه‌ی فراموش نشدنی زینب کبری در بازار کوفه یک حرف زدن معمولی نیست، اظهارنظر معمولی یک شخصیت بزرگ نیست؛ یک تحلیل عظیم از وضع جامعه‌ی اسلامی در آن دوره است که با زیباترین کلمات و با عمیق‌ترین و غنی ترین مفاهیم در آن شرائط بیان شده است.»
[9] . مثلا آن جا که حضرت زینب(س) خطاب به یزید پلید می گوید: «انی والله یا عدوّ الله و ابن عدوّه استصغر قدرك»؛به خدا ای دشمن خدا و فرزند دشمن خدا؛ من شأن و قدر تو را خوار و کوچک می شمارم»؛ زینب قهرمان، دختر علی(ع)؛ احمد صادقی اردستانی، ص330.
[10] . بیانات در دیدار پنجاه هزار فرمانده بسیج سراسر کشور، 29 آبان 1392