راه‏هاى از بين بردن گناهان و جلب محبت الهى

 همان گونه كه اعمال صالح و نيكوى انسان به واسطه برخى گناهان حبط و تباه مى شود، بعضى از اعمال نيك نيز سبب از بين رفتن گناهان مى گردد. در قرآن و روايات راه‏ها و مصاديق فراوانى ذكرشده كه موجب از بين رفتن گناه و آثار و عوارض آن، بلكه تبديل سيئات به حسنات مي شود. از مجموع آن‏ها به دست مى آيد كه ايمان و عمل صالح و توبه و ترك گناهان كبيره، مطمئن‏ ترين راه از بين بردن گناهان گذشته و جلب محبّت الهى است. در ذيل به برخى از آن‏ها اشاره مى شود:
1- ايمان و عمل صالح:

قرآن كريم مى فرمايد: «والّذين آمنوا و عملوا الصالحات لنكفّرنّ عنهم سيئاتهم؛(1) كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام مى دهند، گناهان آنان را مى بخشيم».
پس بايد كوشيد از طريق افزایش معرفت و شناخت خدا و آگاهى از نعمت‏هاى مادى و معنوى و انجام عمل صالح، ايمان را تقويت کرد.
2- توبه و بازگشت از گناهان:

توبه سبب محو و از بين رفتن همه گناهان كبيره، و صغيره مى گردد.(2)
آيات 68 و 69 سوره فرقان به مرتكبان برخى گناهان كبيره وعده عذاب چند برابر و جاودانگی در جهنم داده، فرموده است: »مگر كسى كه توبه كند و ايمان بياورد و عمل صالح انجام دهد كه در اين صورت خداوند (نه تنها) گناهان او را مى بخشد (بلكه) سيئات و بدی هاى اعمال آن‏ها را به حسنات تبديل مى كند».(3)
پيامبر اكرم(ص) فرمود: «لكلّ داء دواء و دواء الذّنوب الاستغفار؛(4) براى هر دردى، درمانى است. درمان بيمارى گناهان توبه و استغفار است». با توبه مى‌توان محبّت الهى را جلب کرد و محبوب حق تعالى گشت.
امام باقر(ع) فرمود: « خدا از توبه بنده گناهكار خويش بسيار خشنود مى گردد؛ خشنودتر از مردى كه در شب تار شتر و توشه خود را گم كند و سپس پيدا نمايد». در حديث قدسى آمده است: «اگر آنان كه از درگاه من روى برتافتند و به معصيت آلوده گشتند، مى دانستند چقدر مشتاق آنان هستم (و از بازگشت و توبه آنان خشنود مى گردم)، از شدّت شوق و شعف، جان مى سپردند».(5)
3- ترك گناهان بزرگ:

ترک گناه کبیره سبب از بين رفتن آثار گناهان كوچك شود: «إن تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه، نكفّر عنكم سيئاتكم و ندخلكم مدخلاً كريماً؛(6) اگر از گناهان بزرگى كه از آن نهى مى شويد، پرهيز كنيد، گناهان كوچك شما را مى پوشانيم و شما را در جايگاه خوبى وارد مى سازيم».
4- كار خوب و شايسته:

هر کرداری كه مصداق «حسنه» باشد، عاملى براى از بين رفتن سيئات و بدی ها مى باشد: «انّ الحسنات يذهبن السيئات ذلك ذكرى للذاكرين؛(7) حسنات، سيئات و گناهان (و آثار آن) را برطرف مى سازند. اين مطلب يادآورى است براى آن هايى كه تذكر پذيرند».
حسنات، مطلق است و شامل همه عبادات و هر كار ارزشمندى است كه شرع آن راتأييد و تعيين كرده و به قصد تقرّب به خدا انجام گيرد.
اميرالمؤمنين(ع) مى فرمايد: «انّ اللَّه يكفّر بكل حسنةٍ سيئةً؛(8) با انجام هر حسنه، خداوند، يك گناه و سيئه را

مى‌پوشاند و محو مى سازد».
5- اقرار و اعتراف به گناه در پيشگاه حق تعالى:

 وقتى با خدا خلوت كردى و به دعا و مناجات مشغول شدى، گناهان و معصيت‏هاى گذشته را به ياد آور و به زبان اعتراف و اقرار كن و از خدا عفو و مغفرت طلب نما. امام باقر(ع) فرمود: «واللَّه ما ينجو مَن الذّنب ألاّ من أقرّ به؛(9) سوگند به خدا! جز آن كه به گناه اقرار كند، نجات نيافت».
6- پيوسته با طهارت (وضو و غسل) بودن و خواندن نمازهاى پنجگانه با حضور قلب.

سلمان فارسى مى گويد: روزى با پيامبر زير درختى نشسته بوديم. حضرت شاخه‏ هاى خشك درخت را تكان داد، تمام برگ‏هاى آن فرو ريخت. سپس رو به من كرد و فرمود: سؤال نكردى چرا اين كار را كردم. گفتم: بفرماييد منظورتان چه بود. فرمود: هنگامى كه مسلمان وضو بگيرد (و مواظب باشد) خوب وضو بگيرد، سپس نمازهاى پنجگانه را به جا آورد، گناهان او فرو مى ريزد، همان گونه كه برگ‏هاى اين شاخه فرو ريخت. سپس آيه «انّ الحسنات يذهبن السيئات» را تلاوت كرد.(10)

آیه مذكور به عنوان بيان سرّ و حكمت نماز در سوره هود بعد از امر به برپایی آن بيان شده است، يعنى نماز به عنوان يكى از مصاديق بارز حسنات، آثار معصيت و تيره گى هايى را كه در دل وجود دارد، از بين مى برد.
7- خواندن نمازهاى مستحبى و نافله مخصوصاً نماز شب:
امام صادق(ع) در ذيل تفسير آيه 114 هود مى فرمايد: «صلوة المؤمن بالليل تذهب بما عمل من ذنب النهار؛ نماز شب مؤمن، گناهان روز او را محو و نابود مى سازد».(11)
8- خضوع در عبادت و اشك ريختن در دعا و مناجات:

شخصى از پيامبر پرسيد: چه چيزى گناهان مرا پس از توبه، نابود مى كند؟ فرمود: «اشك ريختن و خضوع در عبادت و دعا و مناجات و تحمّل بيماری ‏ها».(12)
9- تحمل بيمارى:

پيامبر فرمود: «السقم يمحو الذنوب؛ بیماری، گناهان را از بین می‌برد».(13)
10- ناراحتى‏ها، مشكلات و همّ و غم‏ها:

 پيامبر فرمود: «ساعات المهموم، ساعات الكفّارات ؛ اوقات غم و غصه، هنگام کفارة گناه است».(14)
11- طواف خانه خدا و خدمت به بندگان خدا و برآورده كردن خواسته‏هاى مؤمنان:
امام ششم(ع) فرمود: «هر كس خانه خدا را طواف كند، خداوند شش هزار حسنه براى او بنويسد و شش هزار گناه از او بزدايد و شش هزار درجه مقامش را بالا ببرد. روا ساختن حاجت مؤمن از يك طواف بلكه ده طواف خانه خدا بهتر است».(15)
12- جهاد در راه خدا:

مردى نزد پيامبر آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! من به جهاد خيلى علاقه دارم و با جهاد نشاط پيدا مى كنم. حضرت فرمود: «پس جهاد در راه خدا كن، زيرا اگر كشته شوى، نمرده‏اى بلكه زنده‏اى و از سفرة خاص خدا روزى مى خورى و اگر در مسير رفت و برگشت - در غير ميدان جنگ - بميرى، اجر و پاداش تو با خدا خواهد بود و اگر (به وطن و خانه ات) بازگشتى، از همه گناهان پاك می ‏شوى». (16)
13- صله ارحام:

اسحاق بن عمار مى گويد: پیوسته اين جمله را از امام صادق(ع) شنيدم كه فرمود: «انّ صلة الرحم و البر ليهوّنان الحساب و يعصمان من الذّنوب؛(17) صله رحم و احسان و نيكى، حساب را آسان مى كند و از گناهان نگه مى دارند».
14- خوش اخلاقى:

امام صادق(ع) فرمود: «همان گونه كه گرماى خورشيد يخ را آب مى كند، خوش اخلاقى گناه را آب مى كند».(18)
15- راستگويى.(19)
16- شكر نعمت‏هاى خدا.(20)
17- امانت‏دارى و اداى امانت.(21)
18- به ديدار برادران دينى رفتن.(22)
19- مصافحه كردن و دست دادن:

 امام باقر(ع) فرمود: «وقتى دو مؤمن به هم رسيدند و با هم دست دادند، گناهان آن دو مى ريزد، چنان كه برگ از درخت مى ريزد و تا زمانى كه از هم جدا نشده‏اند، خداوند به آنان نظر رحمت دارد».(23)
20- معانقه و در آغوش گرفتن مؤمن با نيت نزديكى به خدا.(24)
21- خدمت به پدر و مادر و مؤمنان كفاره گناهان كبيره است.(25)
22- اطعام فقرا (26) و دادن لباس به آنان.(27)
23- كار زن در خانه و انجام هر كارى كه از شئون زن مى باشد، مثل حاملگى، زايمان، شيردادن و... كفاره گناهان مى باشد. در حديث آمده است كه اگر زنى حتى يك ليوان آب به دست شوهرش بدهد، خداوند شصت گناه او را مى آمرزد و شهرى در بهشت براى او آماده مى كند.(28)
24- كار مرد در خانه و كمك كردن به همسر در امور خانه ‏دارى كفاره گناهان بزرگ است.

25 – پیروی از پیشوایان دین:
 مهم‏ترين عاملى كه سبب آمرزش گناهان مى شود و محبّت الهى را همراه دارد، اطاعت همه جانبه از پیامبر و ائمه و رهبران دینی، در امور عبادى، سياسى، اجتماعى، فرهنگى و حكومتى است، چنان كه عدم اطاعت موجب كفر مى‌گردد (29).
«قل إن كنتم تحبّون اللَّه فاتّبعونى يحببكم اللَّه و يغفر لكم ذنوبكم واللَّه غفور رحيم؛(30) بگو اى پيامبر! اگر خدا را دوست مى داريد، مرا پيروى كنيد، تا خدا شما را دوست داشته باشد و گناه شما را ببخشد كه خداوند آمرزنده و مهربان است».
26- صلوات بر محمد و آل محمد:

امام رضا(ع) مى فرمايد: «مَن لم يقدر على ما يكفر به ذنوبه فليكثر مِن الصلوة على محمّد و آله فإنّها تهدّم الذّنوب هدماً؛ كسى كه توانايى بر چيزى كه موجب محو و آمرزش گناهان شود ندارد، پس بسيار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا كه صلوات گناهان را نابود و ريشه كن می ‏كند».(31)
27- تلاوت قرآن:

حضرت امام صادق(ع) فرمود: «تلاوت هر آيه‏اى از قرآن ده حسنه دارد و ده سيئه و گناه را محو نمايد».(32) اگر تلاوت در شب يا روزهاى ماه مبارك رمضان باشد، اثر آن هزار برابر مى گردد.
28- روزه:

 پيامبر اكرم(ص) فرمود: «كسى كه در ماه رمضان روزه مى گيرد، در حالى كه ايمان به خدا دارد و علاوه بر شكم، قلب و چشم و گوش و زبان او نيز در روزه باشد، خداوند روزه‏اش را قبول مى كند و همه گناهان او را مى آمرزد و مى بخشد».(33)
29- افطار دادن به روزه داران مؤمن:

 امام صادق(ع) فرمود: «مَن فطر مؤمناً كان كفّارة لذنبه؛(34) افطار دادن به مؤمن روزه دار كفاره گناهان است».
مواردى كه بيان شد، همه از مصاديق حسنه و عمل صالح است.
بنابراين عواملى كه باعث از بين رفتن گناهان و جلب محبّت الهى مى شود، منحصر به موارد مذكور نيست، بلكه عواملى چون توسّل به ائمه(ع) و شفاعت آنان، محبّت به يتيم، صدقه و... نيز باعث از بين رفتن گناهان مى گردد.
پى نوشت‏ها:
1. عنكبوت (29) آيه 7.
2. البته هر نوع حق النّاس و تضييع حقوق مردم اعم از تعدّى به مال، جان و آبرو و حيثيت آن‏ها لازم است جبران شود و از آنها حلاليت و رضايت گرفته شود و در صورت عذر برای‌شان دعا و استغفار كند.
3. فرقان (25) آيه 70.
4. وسائل الشيعه، ج 11، ص 354.
5. شيخ محمّد بهارى همدانى، تذكرة المتقين، ص 101.
6. نساء (4) آيه 31.
7. هود (11) آيه 114.
8. شيخ عبد على بن جمعه، نورالثقلين، ج 2، ص 402.
9. همان، ج 4، ص 157.
10. تفسير نمونه، ج 9، ص 268.
11. نورالثقلين، ج 2، ص 401.
12. ميزان الحكمه، ج 2، ص 462، به نقل از آثار گناه، قرائتى، ص 333.
13.بحارالانوار، ج 67، ص 244.
14. همان.

15. کافی، ج2،ص194.
16. اصول كافى، ج 3، ص 233، ترجمه مصطفوى.
17. همان، ص 239.
18. همان، ص 157.
19. همان.
20. همان.
21. همان.
22. همان، ص 254 و 256.
23. همان، ص 259 - 264 كه حدود ده حديث آمده است.
24. همان، ص 265 و 266.
25. وسائل الشيعه، ج 15، ص 215.
26. اصول كافى، ج 3، ص 289.
27. همان، ص 292.
28. وسائل الشيعه، ج 14، ص 123.
29. آل عمران (3) آيه 32.
30. همان، آيه 31.
31. سفينه البحار، ج 2، ص 50، به نقل از شرح و فضايل صلوات ، احمد بن محمد الحسين اردكانى، ص 24.
32. وسائل الشيعه، ج 4، ص 851.
33. همان، ج 7، ص 118.
34. همان، ص 101؛ نساء (4) آيه 31.