چکیده: دین آیین زندگی است و سبک زندگی مؤمنانه را تنها باید در روش و منش اهل‌بیت علیهم‌السلام جستجو نمود. به بهانه ایام میلاد رضوی و به خاطر قلبی که از عشق ایشان آکنده است؛ زیباست که اخلاق عملی را از سیره رضوی درس بگیریم.
رهروان ولایت ـ دین آیین زندگی است و سبک زندگی مؤمنانه را تنها باید در روش و منش اهل‌بیت علیهم‌السلام جستجو نمود. این روزها که ایام ولادت حضرت شمس‌الشموس علی بن موسی‌الرضا علیه صلوات الله است چه‌کاری بهتر از آنکه با سیر در رفتار و گفتار این امام بزرگ به روشی درست در عادت‌های اجتماعی و اخلاقی خویش دست‌یابیم. ازاین‌رو با عنایت به اهمیت این موضوع قصد آن داریم تنها گوشه‌ای از سیره عملی حضرت رضا را بازگو نموده تا نسخه‌ای برای این روزهای ما باشد.
ائمه بزرگوار ما در میان مردم و با مردم می‌زیستند و علاوه بر گفتار خویش با اعمال و رفتارشان سبک زندگی اسلامی را آموزش می‌دادند. حکمت انتخاب انبیاء و اوصیاء آنان از بین مردم عادی نیز همین بوده است تا مردم آنها را دیده و علاوه بر استفاده از گفتارشان، به الگو گیری از رفتارشان بپردازند.
امامان باآنکه از رفیع‌ترین مقام برخوردار بودند، ولی در بین مردم و همیشه در دسترس مردم بودند. البته این کار بارها موجب ایجاد اذیت‌ها و آزارهایی برای آنها می‌گردید؛ چراکه وجود دشمنان بددل و بددهان در بین مردم امری عادی بود. امام رضا نیز بارها با این مخالفان و دشمنان روبرو شدند، ولی برخورد ایشان با دوست و دشمن همیشه درنهایت ادب و کریمانه بود.
«ابراهیم بن عباس» می گوید: «هیچ‌گاه ندیدم که امام رضا علیه‌السلام در سخن بر کسی جفا ورزد، و نیز ندیدم که سخن کسی را پیش از تمام شدن قطع کند، هرگز نیازمندی را که می‌توانست نیازش را برآورده سازد رد نمی‌کرد، در حضور دیگری پایش را دراز نمی‌فرمود، هرگز ندیدم به کسی از خدمتکاران و غلامانشان بدگوئی کند، خنده‌ی او قهقهه نبود بلکه تبسم بود، چون سفره غذا به میان می‌آمد همه افراد خانه حتی دربان و مهتر را نیز بر سفره خویش می‌نشاند و آنان همراه با امام غذا می‌خوردند. [۱]»
یک‌بار شخصی که امام را نمی‌شناخت در حمام از ایشان خواست تا او را کیسه بکشد و در امر استحمام کمک او نماید، امام علیه‌السلام پذیرفت و مشغول شد، دیگران امام را بدان شخص معرفی کردند، و او با شرمندگی به عذرخواهی پرداخت ولی امام بی‌توجه به عذرخواهی او همچنان او را کیسه می‌کشید و او را دلداری می‌داد که طوری نشده است. [۲]
این برخوردهای کریمانه امام به حدی بود که حتی با اعتراض‌هایی روبرو می‌گردید. مثلاً مردی از اهالی بلخ می‌گوید: در سفر خراسان با امام رضا علیه‌السلام همراه بودم، روزی سفره گسترده بودند و امام همه خدمتگزاران و غلامان حتی سیاهان را بر آن سفره نشاند تا همراه او غذا بخورند. من به امام عرض کردم: فدایتان شوم. بهتر است اینان بر سفره‌ای جداگانه بنشینند. فرمود: ساکت باش، پروردگار همه یکی است، پدر و مادر همه یکی است، و پاداش هم به اعمال است. [۳]
دستگیری از فقرا و نیازمندان همیشه در سبک زندگی امامان بسیار متجلی بوده است. امام رضا نیز همواره یار و معین نیازمندان بودند. در شرح زندگی حضرت نقل کرده‌اند که ایشان دستگیری از نیازمندان و انفاق پنهانی بسیار داشتند و بیشتر در شب‌های تاریک مخفیانه به فقرا کمک می‌کردند. [۴]
زندگی فردی حضرت رضا درنهایت زهد بود تا جایی که نقل‌شده فرش منزل آن حضرت در تابستان حصیر و در زمستان پلاسی بوده و در خانه از لباس درشت و خشن استفاده می‌کردند. البته طبق مقتضای مقام اجتماعی، حضرت رضا در مجالس لباس‌های خوب و متعارف می‌پوشیدند و خود را می‌آراستند. [۵]
آنچه از نوع برخوردهای حضرت رضا نقل شد، همگی طاعت الهی و عبادت خدا بود. ولی عبادت فردی ایشان نیز بسیار شاخص و متجلی بود و در سبک زندگی رضوی جایگاهی خاص داشت. رجاء ابن ابی ضحاک که مأمور بردن امام از مدینه به مرو بود ضمن نقل بلندی از برنامه عبادی حضرت رضا علیه‌السلام گزارش داده که حضرت از پاسی از شب به عبادت و سجده و انجام نافله شب مشغول بودند و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب نیز این برنامه عبادی همراه با دعا و مناجات و سجده به درگاه الهی ادامه داشته، بعد از طلوع آفتاب تا زمان نماز ظهر حضرت مشغول به گفتگو با مردم می‌شدند. رجاء از روزه‌های حضرت در شهرهایی که اقامت ده روزه داشتند خبر داده و از کثرت اشتغال به ذکر صلوات و قرائت قرآن که توأم با گریه بوده سخن گفته است. بسیار شایسته است که دوستداران رضوی این گزارش تاریخی را مطالعه نموده و از اذکاری که حضرت رضا به آن ملتزم بودند استفاده نمایند. [۶]
برنامه و سیره عملی رضوی درسی بی‌نظیر و نسخه‌ای شفابخش برای سعادت دنیا و آخرت ماست و به هراندازه که ما از این نسخه بهره‌مند باشیم می‌توانیم خود را به حضرتش نزدیک نموده و به رضای الهی دست‌یابیم. یا علی.
-----------------
پی‌نوشت
[۱] - اعلام الوری ص ۳۱۴
[۲] - مناقب ج ۴ ص ۳۶۲
[۳] - کافی ج ۸ ص ۲۳۰
[۴] - اعلام الوری ص ۳۱۵
[۵] - همان
[۶] - رک: عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام) جلد ۲ باب ۴۳ ـ منتهی الامال جلد ۲ صفحه ۱۷۷
منبع :