چکیده:به يكى از دوستانم، كه مغرور انفاقهايش بود، گفتم: اين انفاقها همه بر روى سنگ است و بهرهاى ندارد. تعجب كرد كه: چه طور؟برايش گفتم: هرگاه ديدى كه نيازمندى، در كنار تو شرمنده است و آزار مىبيند، بدان كه تو رنگ داشتهاى و خودت را نشان مىدادهاى.
«به يكى از دوستانم، كه مغرور انفاقهايش بود، گفتم: اين انفاقها همه بر روى سنگ است و بهرهاى ندارد. تعجب كرد كه: چه طور؟
برايش گفتم: هرگاه ديدى كه نيازمندى، در كنار تو شرمنده است و آزار مىبيند، بدان كه تو رنگ داشتهاى و خودت را نشان مىدادهاى. و از او پرسيدم كه هيچ شده در يك كوير داغ گرفتار شده باشى و لبهايت از عطش تاول زده باشد و آن گاه به چشمهاى رسيده باشى؟
گفتم: وقتى به چشمهى حيات مىرسى، چگونه وجودت را به قطرههاى زنده مىسپارى و بدون هيچ شرمى، خودت را به آب مىزنى.
امّا اگر بخواهى از تشنگىها، از خانهاى آب بگيرى، مدتها فكر مىكنى چگونه در بزنى، چگونه شروع كنى، چگونه آب بگيرى و چگونه تشكر بنمايى.
گفتم: آنها كه رنگى ندارند، هر كس به راحتى از آنها آب مىنوشد و هيچ آزار نمىبيند و شرمنده نمىشود و احساس بيگانگى نمىكند. چشمهى بىرنگ، آفريدگار شرم و آزار، نيست.و آنگاه گفتمش: من نمىگويم كه محتاج از تو چه كشيده و گرفتار چگونه شرمنده شده، همين قدر مىگويم كه اگر واسطهاى هم بخواهد، براى گرفتارى، از تو آب بگيرد، شرمنده و ذليل خواهد شد. تو اينگونه خودت را بشناس و انفاقت را نقد بزن».[1]
متاسفانه گاهی شنیده می شود بعضی نیکی ها به دلایل مختلف دچار اشکال در نیّت و تفاخر بعد احسان یا منت بر سر شخص مورد نیکی قرار می گیرد.
قران به صراحت به این حرکت که ویران کننده خیرو نیکی است اشاره کرده است:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى كَالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ... [بقره/264] ای کسانی که ايمان آورده ايد، همانند آن کس که اموال خود را از روی ريا و خودنمايی انفاق می کند و به خدا و روز قيامت ايمان ندارد، صدقه های خويش را به منت نهادن و آزار رسانيدن باطل مکنيد..».
نکاتی مورد تامل در آیه:
1- خطاب آیه به مومنین است یعنی انفاق غیر مومن برای خداوند ارزشی ندارد و خداوند برای نیکو کاری مومن دقت به خرج داده است. پس گاهی فکر نکنین هر خوبی از هر شخصی مقبول است ولو مومن و اهل خدا و پیغمبر نباشد.
2- منّّت و اذیت بعد نیکی و خیر می تواند آن عمل خیر را از بین ببرد.(پس بیشتر مراقب باشیم)
3- کسی که این کار را انجام می دهد گویی به خدا و قیامت ایمان ندارد.
4- ریا در انفاق مرسوم و موجود هست چون آیه این افراد را مثال می زند که برای خود نمایی جلوی مردم انفاق می کنند.
5- ثواب بردن در مسائل طریفینی و اجتماعی به مراتب دقیق تر و سخت تر از ثواب های فردی است. مثلا فرد به تنهایی با ذکر گفتن ثواب می برد ولی در خیر دادن و نیک کردن باید مراقب باشد تا دلی نرنجد و نیتش خراب نباشد و برای ریا نباشد. و برای همین است که ثواب نیکی به دیگران به مراتب بالاتر از ثواب های فردی است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «هر كه به خانه (خانه كعبه) يك هفته طواف كند، خداعز و جل براى او شش هزار حسنه بنويسد و از او شش هزار سيّئه محو كند و شش هزار درجه از او بالا برد.گويد: اسحاق بن عمار اين را هم اضافه كرده كه فرمود:و شش هزار حاجت او را بر آورده سازد.گويد: سپس فرمود: و بر آوردن حاجت مؤمن بهتر است از طواف و طواف و تا ده تا شمرد».[2]
مطالعه بیشتر: احسان بدون منّت و ریا.
---------------------------------
پی نوشت:
[1]. آیه های سبز (داستان های تربیتی)، علی صفایی (عین صاد)، انتشارات لیله القدر، قم 1387، ص 161.
[2]. «أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ طَافَ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً كَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ سِتَّةَ آلَافِ سَيِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ دَرَجَةٍ قَالَ وَ زَادَ فِيهِ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ قَضَى لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَاجَةٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْراً.قَالَ: وَ زَادَ فِيهِ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ: «وَ قَضى لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَاجَةٍ» قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «وَ قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ»، حَتّى عَدَّ عَشْراً» الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، تاريخ وفات مؤلف: 329 ق، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، موضوع: كتب اربعه، زبان: عربى، تعداد جلد: 8، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران، سال چاپ: 1407 ق، ج2، ص 194.