مطالب دوستان کمالی

هرچند مي‌توان اين معنا را در مواردي از آيات قرآن برداشت نمود وليکن عدالت معنايي فراگيرتر از نفي ظلم را در بر دارد براي نمونه؛ مجازات مجرم و گناه‌کار در جهت نفي ظلم، عدالت محسوب مي‌شود چنانکه در روايات نيز کيفر الهي عدل و از عفوش فضل ياد شده است "يَا مَنْ لَا يُرْجَى إِلَّا فَضْلُهُ وَ لَا يُخَافُ إِلَّا عَدْلُه‏"[8] اما ترک عدالت؛ يعني عفو فرد مجرم توسط خداوند يا فرد مورد ستم واقع شده را نمي‌توان ملازم ظلم و فعلي ناعادلانه دانست؛ بلکه فعلي پسنديده و ستودني است که خدواند متعال با سنّت اعواض و انتصاف حق مظلومين را جبران مي‌کند. گذشته از اینکه بخشش وی نيز بي‌حساب نيست، بلکه برنامه دقيقي دارد که حول محور تحول فرد در اصلاح ناهنجاري‌هايش جريان دارد و تا استحقاق و شايستگي در افراد براي بخشيده شدن وجود نداشته باشد، بخشش تحقق نمی‌پذیرد. از جهت ديگر، اجراي قوانين دادرسي اسلامي که مظهر عدالت يا نفي ظلم است، بستري را براي ظلم تعددي مهيا مي‌سازد؛ به اين جهت كه اين قوانين، بر اساس ظواهر است؛ کما اينکه رسول الله(صلي‌الله‌عليه‌وآله) مي‌فرمود: «من در ميان شما طبق شهادت و قسم، قضاوت مي‌نمايم». اين مساله در سيره آن حضرت هم ديده مي‌شد، به عنوان نمونه: امروؤالقيس با مردي از اهالي حضرموت به قضاوت نزد رسول الله(صلي‌الله‌عليه‌وآله) رفتند. پيغمبر(صلي‌الله‌عليه‌وآله) به مدعي فرمود: «تو شاهد داري؟ گفت نه، فرمود: او بايد قسم بخورد. مدعي گفت: به خدا، زمين من از دستم رفت (چون مي‌دانست كه او باكي از قسم دروغ ندارد). اينکه دادرسي اسلامي متّکي بر ظواهر است و دستش از واقعيات کوتاه است، بستر جديدي براي ظلم و تعدي مهيا نموده که مورد سوء استفاده ظالمان واقع مي‌شود. لذاست که بايد ملزم شد عدالت، جريان سيستم فراگير و هدفمندي است که در مسير خود، تمام نا عدالتي و ظلم‌ها را اصلاح خواهد نمود، بدون اينکه امور ديگر را از مسير اصليش خارج نمايد. در اين مورد خاص، اگر خداوند شرايط را طوري مهيا مي‌نمود (مثلاً با علم غيب) که قضاوت بر اساس واقعيات صورت گيرد، نه ظواهر، همين مطلب، منجرّ به خارج شدن خيلي از امور از مجاراي خود مي‌شد از جمله اختيار انسان که با بهم خوردن ستّاريّت الهي، انتخاب‌هاي انسان، تنها محدود به اعمال شايسته مي‌شد که اين امر نيز منتهي به عدم وقوع جرم و در نهايت تعطيلي مباحث معاد که پيوستگي انکار ناپذيري با مباحث مبدا و فلسفه آفرينش دارند مي‌شد. در بحث عدل جزايي مفصلاً بيان خواهد شد که سيستم دادرسي اسلامي بعنوان يک سيستم باز و هدفمند تعامل سازنده‌اي با مبدا و معاد دارد که در نهايت منجر به جبران حقوق همه ذي حقان مي‌شود و از جمله ابزارش هم سنّت اعواض و انتصاف الهي است.