سوره مریم (19): آیات 71 تا 72
اشاره
وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاّٰ وٰارِدُهٰا کٰانَ عَلیٰ رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا (71) ثُمَّ نُنَجِّی اَلَّذِینَ اِتَّقَوْا وَ نَذَرُ اَلظّٰالِمِینَ فِیهٰا جِثِیًّا (72)
ترجمه:
71-و همه شما(بدون استثنا)وارد جهنم می شوید،این امری است حتمی و فرمانی است قطعی از پروردگارتان!! 72-سپس آنها را که تقوا پیشه کردند از آن رهایی می بخشیم،و ظالمان را در حالی که (از ضعف و ذلت)به زانو در آمده اند در آن رها می کنیم.
***
تفسیر:
اشاره
همه وارد جهنم می شوند؟!
آیات فوق نیز ادامه بحث در ویژگیهای رستاخیز و پاداش و کیفر است.
نخست به مطلبی که شاید شنیدنش برای غالب مردم شگفت انگیز باشد اشاره کرده می گوید:"همه شما بدون استثنا وارد جهنم می شوید"( وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاّٰ وٰارِدُهٰا ).
"این امری است حتمی و فرمانی است قطعی از پروردگارتان"( کٰانَ عَلیٰ رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا ).
*** "سپس آنها را که تقوی پیشه کردند از آن نجات می دهیم،و ظالمان و ستمگران را در حالی که از ضعف و ذلت به زانو در آمده اند در آن رها می کنیم" ( ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظّٰالِمِینَ فِیهٰا جِثِیًّا ).
***در تفسیر این دو آیه در میان مفسران گفتگوی دامنه داری است،بر اساس اینکه منظور از"ورود"در جمله" إِنْ مِنْکُمْ إِلاّٰ وٰارِدُهٰا "چیست؟
بعضی از مفسران معتقدند که"ورود"در اینجا به معنی نزدیک شدن و اشراف پیدا کردن است،یعنی همه مردم،خوبان و بدان،بدون استثنا برای حسابرسی یا برای مشاهده سرنوشت نهایی بدکاران،به کنار جهنم می آیند، سپس خداوند پرهیزگاران را رهایی می بخشد و ستمگران را در آن رها می کند.
آنها برای این تفسیر به آیه 23 سوره قصص استدلال می کنند وَ لَمّٰا وَرَدَ مٰاءَ مَدْیَنَ... "هنگامی که موسی کنار آب مدین رسید..."که در اینجا نیز ورود به همان معنی است.
تفسیر دومی که اکثر مفسران آن را انتخاب کرده اند این است که"ورود" در اینجا به معنی دخول است و به این ترتیب همه انسانها بدون استثناء،نیک و بد،وارد جهنم می شوند،منتها دوزخ بر نیکان سرد و سالم خواهد بود همانگونه که آتش نمرود بر ابراهیم( یٰا نٰارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاٰماً عَلیٰ إِبْرٰاهِیمَ )چرا که آتش با آنها سنخیت ندارد گویی از آنان دور می شود و فرار می کند،و هر جا آنها قرار می گیرند خاموش می گردد،ولی دوزخیان که تناسب با آتش دوزخ دارند همچون ماده قابل اشتعالی که به آتش برسد فورا شعله ور می شوند.
قطع نظر از اینکه فلسفه این کار چیست که بعدا به خواست خدا شرح خواهیم داد بدون شک ظاهر آیه فوق با تفسیر دوم هماهنگ است،زیرا معنی اصلی ورود،دخول است و غیر آن نیاز به قرینه دارد،علاوه بر این جمله" ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا "(سپس پرهیزگاران را نجات می دهیم)همچون جمله نَذَرُ الظّٰالِمِینَ فِیهٰا (ستمگران را در آن وا می گذاریم)همه شاهد برای این معنی است.
بعلاوه روایات متعددی در تفسیر آیه رسیده است که این معنی را کاملا تقویت می کند:
از جمله از"جابر بن عبد اللّٰه انصاری"چنین نقل شده که شخصی از او در باره این آیه پرسید،جابر با هر دو انگشت به دو گوشش اشاره کرد و گفت:مطلبی با این دو گوش خود از پیامبر ص شنیدم که اگر دروغ بگویم هر دو کر باد!می فرمود:
الورود الدخول،لا یبقی بر و لا فاجر لا یدخلها فیکون علی المؤمنین بردا و سلاما کما کانت علی ابراهیم حتی ان للنار-او قال لجهنم-ضجیجا من بردها، ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظّٰالِمِینَ فِیهٰا جِثِیًّا : "ورود در اینجا به معنی دخول است هیچ نیکوکار و بدکاری نیست مگر اینکه داخل جهنم می شود،آتش در برابر مؤمنان سرد و سالم خواهد بود،همانگونه که بر ابراهیم بود،تا آنجا که"آتش"-یا"جهنم"-(تردید از جابر است) از شدت سردی فریاد می کشد،سپس خداوند پرهیزگاران را رهایی می بخشد و ظالمان را در آن ذلیلانه رها می کند". (1)
در حدیث دیگری از پیامبر ص می خوانیم:تقول النار للمؤمن یوم القیامه جز،یا مؤمن!فقد اطفا نورک لهبی: "آتش به فرد با ایمان روز قیامت می گوید زودتر از من بگذر که نورت،شعله مرا خاموش کرد"! (2)این معنی از بعضی دیگر از روایات نیز استفاده می شود.
تعبیر پر معنایی که در باره پل صراط در روایات آمده که آن بر روی جهنم کشیده شده،از مو باریکتر و از شمشیر تیزتر است نیز شاهد و گواه دیگری بر این تفسیر است. (3)
اما اینکه بعضی می گویند:آیه 101 سوره انبیاء أُولٰئِکَ عَنْهٰا مُبْعَدُونَ :"آنها(مؤمنان)از آتش دور خواهند بود"دلیل بر تفسیر اول است صحیح به نظر نمی رسد،زیرا این آیه مربوط به جایگاه دائمی و قرارگاه همیشگی مؤمنان است،حتی در آیه بعد از آن می خوانیم لاٰ یَسْمَعُونَ حَسِیسَهٰا :"مؤمنان حتی صدای شعله های
آتش را نمی شنوند".
"اگر ورود در آیه مورد بحث به معنی نزدیک شدن باشد نه با کلمه"مبعدون" سازگار است و نه با جمله" لاٰ یَسْمَعُونَ حَسِیسَهٰا ".
***
پاسخ به یک سؤال [فلسفه ورود همه در جهنم]
تنها سؤالی که در اینجا باقی می ماند این است که فلسفه این کار از نظر حکمت پروردگار چیست؟بعلاوه آیا مؤمنان از این کار آزار و عذابی نمی بینند؟ پاسخ این سؤال که از هر دو جنبه در روایات اسلامی وارد شده است،با کمی دقت روشن می شود:
در حقیقت مشاهده دوزخ و عذابهای آن،مقدمه ای خواهد بود که مؤمنان از نعمتهای خداداد بهشت حد اکثر لذت را ببرند،چرا که"قدر عافیت را کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید"(و بالاضداد تعرف الاشیاء)در اینجا مؤمنان گرفتار مصیبت نمی شوند،بلکه تنها صحنه مصیبت را مشاهده می کنند و همانگونه که در روایات فوق خواندیم آتش بر آنها سرد و سالم می شود و نور آنها شعله آتش را تحت الشعاع قرار می دهد.
بعلاوه آنها چنان سریع و قاطع از آتش می گذرند که کمترین اثری در آنها نمی تواند داشته باشد،همانگونه که در حدیثی از پیامبر ص نقل شده است که فرمود:
یرد الناس النار ثم یصدرون باعمالهم فاولهم کلمع البرق، ثم کمر الریح،ثم کحضر الفرس،ثم کالراکب،ثم کشد الرجل،ثم کمشیه:"مردم همگی وارد آتش(دوزخ)می شوند سپس بر حسب اعمالشان از آن بیرون می آیند،بعضی همچون برق،سپس کمتر از آن همچون گذشتن تندباد،بعضی همچون دویدن شدید اسب،بعضی همچون سوار معمولی،بعضی همچون پیاده ای که تند می رود،و بعضی همچون کسی که معمولی راه می رود". (1)
و از این گذشته دوزخیان نیز از مشاهده این صحنه که بهشتیان با چنان سرعتی می گذرند و آنها می مانند،مجازات بیشتری می بینند،و به این ترتیب پاسخ هر دو سؤال روشن می شود.