یکی از اصول اساسی اسلام، اصل نهی از منکر و ایجاد بستر مناسب برای افراد جامعه اسلامی است. در فضای اینترنتی بستر فراوانی برای ایجاد فحشا و منکرات اعتقادی و اخلاقی وجود دارد که بر اساس اصل وجوب نهی از منکر، باید محدودیت‌هایی در فضای مجازی، ایجاد شود تا عرصه و بستر گناه و فساد، تنگ شود.
در فقه، احکام پنج‌گانه «وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه» بر اعمال و کردارهای اختیاری انسان بار می‌شود. بنابراین، هر عملی که در حوزه اختیار انسان باشد، قطعا دارای حکمی از احکام پنج‌گانه اسلام است. پس هر یک از اعمال اختیاری انسان، قطعا یکی از این پنج حکم را خواهد داشت. و نمی‌شود در هیچ زمانی، عملی را یافت که یکی از این احکام را نداشته باشد. اما از جهت که گستردگی اعمال مباح بسیار زیاد است، تلاش اسلام بیشتر به بیان احکام واجب، حرام، مستحب و مکروه معطوف شده است.
اما نکته کلیدی این‌جاست که بنای اسلام بر این نبوده که حکم تک تک امور جزئی را به طور مستقل بیان کند؛ بلکه اسلام یک سری قواعد و قوانین کلی و یک سری اصول را در اختیار مسلمانان گذاشت تا مسلمانان بتوانند در رخدادها و امور جدیدی که برایشان پیش می‌آید حکم آن مساله را از آن قواعد و اصول، استخراج کنند و از اصول، به فروع برسند.
طبیعی است که در زمان‌های گذشته، بسیاری از اموری که در عصر حاضر وجود دارد، موجود نبوده است. مثل بانک، اسکناس، خرید و فروش سهام، بیمه، مرگ مغزی، پیوند اعضا، تغییر جنسیت، لقاح مصنوعی، تکثیر سی‌دی، حق معنوی مثل حق چاپ، اینترنت، صنعت، و خیلی چیزهای دیگر. در گذر زمان، موضوعات متنوع جدیدی، به وجود می‌آیند. آیا اسلام برای این موضوعات، حکمی ندارد؟
اگر اسلام بخواهد دینی جاویدان و همیشگی باشد، بگونه‌ای که حلال و حرام پیامبرش تا قیام قیامت تغییر نکند[1] باید برای مسائل جدید و اموری که قبلا نبودند نیز تدبیری اندیشیده باشد، زیرا در غیر این‌صورت، دیگر اسلام در زمان‌های بعدی، کارآمد نبود، بلکه دینی کهنه و فرسوده می‌بود که در مسائل جدید حرفی برای گفتن نداشت.
اما اسلام دینی به روز، زنده و پویا و جاودان است و هرگز کهنه و بلااستفاده نمی‌شود. به خاطر همین، اسلام از روشی استفاده کرد که بتواند همیشه به روز باشد و برای هر امر جدیدی، حرفی برای گفتن داشته باشد. اسلام، معیارها و قواعد کلی را به علمای خود داده تا بتوانند امور جدید و نوظهور را با آن صول کلی تطبیق داده، حکم مسائل جدید را استخراج و استنباط کنند.[2]
به عنوان مثال: اسلام قانون و قاعده کلی داده و فرموده است: «کل مُسکِر حرام؛[3] هر چیزی که باعث مستی و روان‌گردانی شود حرام است». طبق این قاعده کلی، هر چیزی که مست کننده و روان‌گردان باشد مصرفشش حرام است. پس مواد صنعتی و روان‌گردانی که امروزه تولید می‌شود و در زمان‌های گذشته وجود نداشت طبق این قاعده کلی، مصرفش حرام است. حالا هیچ کسی نمی‌تواند بگوید: «مگر در زمان پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، موادی مانند شیشه، کراک، ماری‌جوانا، کوکائین، هروئین و.... وجود داشت تا اسلام بخواهد آن‌ها را حرام کند؟!» چون اسلام حکم این موضوعات را در زیر مجموعه‌ی یک اصل و قانون کلی بیان کرده است. پس حکم مصرف این مواد را به خاطر همان اصل و قاعده کلی _ که اسلام در اختیار ما گذاشته است _ به دست می‌آوریم؛ لذا می‌گوییم: چون این مواد نیز نوعی مستی و روان‌گردانی برای انسان به بار می‌آورند پس مصرف‌شان حرام است.
حال، می‌پرسیم:
آیا فیلترنگ حکم اسلام است که برخی سایت‌ها، وبلاگ‌ها و شبکه‌های مجازی را فیلتر می‌کنند؟!
باید توجه داشت که اسلام دو نوع حکم دارد: 1. احکام فردی مانند نماز و روزه؛ 2. احکام اجتماعی که مربوط به وظایف انسان در زندگی اجتماعی اوست. دامنه‌ی برخی از احکام اجتماعی، آن‌چنان گسترده است که حکومت را هم موظف به اجرای آن حکم می‌کند.
حال، یکی از اصول و احکام اجتماعی که اسلام برای ما مسلمانان بیان کرده است حکم «امر به معروف و نهی از منکر» است.
اسلام در یک اصل و قاعده کلی فرموده است که وظیفه هر مسلمان و هر حکومت اسلامی است که امر به معروف و نهی از منکر و فحشا کند تا بسترهای مناسب اخلاقی و اعتقادی در جامعه، ایجاد شود. پس، امر به معروف و نهی از منکر هم وظیفه حکومت اسلامی است تا بسترهای ایجاد فساد و فحشا و گناه را برچیند و هم وظیفه هر فرد انسانی است که در اجتماع اسلامی زندگی می‌کند.
اسلام بر اساس حکم امر به معروف و نهی از منکر، جلوگیری از هر نوع فساد و فحشا [اعتقادی و اخلاقی] را وظیفه هر مسلمانی می‌داند. اما در آن‌جا که یک چیز آن‌چنان ایجاد فحشا می‌کند که بسیاری از افراد اجتماع را در تحت تاثیر قرار می‌دهد، این وظیفه، شدیدتر می‌شود و بر حکومت اسلامی است که ورود کند و جلوی این فساد را بگیرد. لذا در فضای مجازی که بستر ایجاد فساد به‌راحتی فراهم آمده است و افراد بسیاری را آلوده می‌سازد بر حکومت اسلامی، واجب است که به فیلتر کردن آن سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی روی آورد و آن‌ها مسدود کند تا باعث انتشار فحشا نشوند. این وظیفه بر گردن حاکمان اسلامی، واجب است و باید تا جایی که ممکن است در این امر بکوشند و تلاش کنند تا بسترهای ایجاد فساد را از میان بردارند.
فرض کنید یک فرد مریضی _ که دارای بیماری سخت و واگیر است _ در جامعه زندگی می‌کند و این خطر بزرگ وجود دارد که بیماری واگیرِ او به دیگر افراد نیز سرایت کند تا جایی که این بیماری کل جامعه را فرا گیرد و تلفات فراوانی رخ دهد. حال، از شما می‌پرسیم: آیا نباید برای جلوگیری از آن خطر بزرگ و سرایت بیماری، این فرد بیمار را در قرنطینه قرار داد و او را از حضور در جامعه منع کرد؟! وظیفه حکومت است که برای جلوگیری از سرایت این بیماری و بیمار شدن دیگر افراد، برای فرد بیمار، محدودیت‌هایی قائل شود. این محدودیت را هر عقل سلیمی می‌پذیرد.
جامعه انسانی، مانند یک بدن است که اگر جلوی میکروب‌های موجود در یک عضو گرفته نشود، ناراحتی و مرض از یک عضو به سایر اعضا سرایت خواهد کرد. امر به معروف و نهی از منکر به منزله‌ی واکسیناسیون جامعه و جلوگیری از ابتلا به بیماری است. بر این اساس، امر به معروف و نهی از منکر، ضرورت و لزوم دارد.
پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اجتماع را به یک کشتی تشبیه کرد که مردم جامعه، بر آن سوارند. یک فرد گنه‌کار در میان مردم همانند آن کسی است که با جمعی سوار کشتی شود و به هنگامی که در وسط دریا رسیدند تبری بردارد و به سوراخ کردن جایی که در آن نشسته است بپردازد و هر گاه به او اعتراض کنند در جواب بگوید: من در سهم خود تصرف می‌کنم؛ آیا می‌خواهید من‌را از سهم خودم منع کنید و آزادی من‌را سلب کنید؟». اگر دیگران او را از این عمل خطرناک باز ندارند، طولی نمی‌کشد که آب دریا به داخل کشتی نفوذ کرده و به‌یکباره همه در دریا غرق می‌شوند.[4] پس وظیفه‌ی همه کسانی که در کشتی نشسته‌اند این است که جلوی این عمل خلاف او را بگیرند تا خطر غرق شدن، هم جان او و هم جان خودشان را نگیرد. پس امر به معروف و نهی از منکر هم نجات دادن مردم جامعه از خطر است و هم نجات فردی که مرتکب آن خطا می‌شود.
در نتیجه: گرچه اینترنت در زمان گذشته نبود تا اسلام در مورد آن به طور مستقل حکم کند؛ اما اسلام، اصول و قواعدی در اختیار ما قرار داده تا بتوانیم از این اصول، حکم فروعات و مسائل جدید را استخراج کنیم. یکی از اصول، اصل نهی از منکر و ایجاد بستر مناسب برای افراد جامعه اسلامی است.
در فضای اینترنتی بستر فراوانی برای ایجاد فحشا و منکرات اعتقادی و اخلاقی وجود دارد که بر اساس اصل وجوب نهی از منکر، باید محدودیت‌هایی در فضای مجازی، ایجاد شود تا عرصه و بستر گناه و فساد، تنگ شود. بنابراین، فیلترینگ، مطابق همان اصلِ «نهی و مانع شدن از منکر» است که از واجب‌ترین احکام اسلام است که بر هر مسلمان و هر حکومت اسلامی واجب است.
_____________________
پی‌نوشت
[1]. «حلال محمد حلال الی یوم القیامة و حرامه حرام الی یوم القیامة». الكافی، شيخ كلينی، تهران، انتشارات اسلاميه، سال 1362هـ‌ش، چاپ دوم، ج1، ص59؛/ و وسائل الشيعة، شيخ محمد بن حسن حر عاملى، قم، مؤسسة آل البيت(عليهم‌السلام)، 1409ق، ج30، ص196.
[2]. «علینا القاء الاصول و علکیم التفریع». وسائل الشيعة، شيخ محمد بن حسن حر عاملى، قم، مؤسسة آل البيت(عليهم‌السلام)، 1409ق، ج27، ص62.
[3]. کافی، پیشین، ج6، ص407.
[4]. آیه الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج3 ، ص37-38، ذیل آیه104 سوره آل‌عمران.