- دروغ گناه بزرگی است که شوخی و جدی، فضای مجازی و غیر مجازی، در زشتی آن، تاثیری ندارد. متاسفانه برخی از افراد، به راحتی دروغ می‌گویند، و در توجیه، آن را به پای مصلحت می‌گذارند، در حالی که مصلحت، مصادیق مخصوص به خودش را دارد که صلح بین افراد و نجات از دشمن، از جمله آن مصلحت‌ها است.
فضای مجازی، کوچه و خیابان، کلاس درس، اداره، داخل منزل، در مقابل فرزندان، همسر، پدر و مادر و... گاهی به بوی بد دروغ برخی از افراد، آلوده می‌گردند که برای موجّه جلوه دادن گناه خود، آن را مصلحتی تلقی کرده و می‌خواهند بدین وسیله از ندای وجدان، و راهنمایی‌های عقل و توبیخ دیگران، فرار کنند.
هدف از دروغگویی
واقعیت این است که امروزه بسیاری از مردم دروغ را، راهی برای نجات از مشکلات، رسیدن به منافع، رسیدن به شغل و مقام اجتماعی، محبوب شدن نزد دیگران و... می‌دانند، در حالی که این فواید و آثاری که برای دروغ وجود دارد، موقت و زودگذر می‌باشد. این آثار، در واقع فایده نیست، بلکه مقدماتی برای سقوط انسان می‌باشد، امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«راستگو در آستانه نجات و بزرگوارى است و دروغگو در لبه پرتگاه و خوارى.» [1]
سرمایه‌هایی که به خاطر دروغ از بین می‌رود
یکی از بزرگترین سرمایه‌های هر انسانی که با پول قابل خریداری نمی‌باشد، اعتبار اجتماعی است. اعتبار اجتماعی، بهترین تکیه گاه برای فعالیت‌های افراد در اجتماع است که در سایه صداقت، وفای به عهد و پیمان و امانتداری حاصل می‌شود، اما شخص دروغگو، این امتیاز بسیار بزرگ را، از دست می‌دهد، امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«كسى كه به دروغگويى شناخته شود، اعتماد مردم به او كم می‌شود.»[2]
از دست دادن اعتبار اجتماعی، به قدری زیان بار است که شخص دروغگو را در لیست مردگان قرار می‌دهد. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«دروغگو با مرده برابر است؛ زيرا فضيلت زنده بر مرده، اعتمادى است كه انسان به او دارد، هنگامى كه به سخن كسى (به خاطر دروغگو بودنش) اعتمادى نباشد، گويى زندگى او باطل شده است.»[3]
ارتباط عاطفی با مردم در اجتماع و انتخاب دوست، از جمله نیازهای هر انسانی می‌باشد، انسان بدون دوست سالم، نمی‌تواند زندگی خود را سر و سامان بدهد، اما انسان دروغگو به خاطر اینکه شخص غیر قابل اعتمادی است، دوستی افراد صالح را، از دست می‌دهد که این نیز مشکلات زیادی را، به همراه خواهد داشت. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«از دوستى با دروغگو بپرهيز كه مانند سراب است، دور را در نظر تو نزديك، و نزديك را دور می‌سازد (و بدین وسیله تو را گمراه می‌کند).» [4]
از همه اینها گذشته، انسان دروغگو شاید در ظاهر به منفعت مادی، یا موقعیت اجتماعی برسد که این منافع، نیز موقت و زودگذر می‌باشد و بسیاری از مواقع باعث رسوایی می‌شود، اما در واقع، درِ تمام گناهان را به روی خود می‌گشاید. امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«تمام پلیدی‌ها در خانه‌ای قرار داده شده و کلید آن دروغگویی است.»[5]
راستگویی راه نجات واقعی است
انسان، برای رسیدن به برخی از خواسته‌هایی که ذکر شد، ممکن است به دروغگویی روی بیاورد و آن را، راه رسیدن به خواسته‌های خود بداند، در حالی که اگر راستگویی را انتخاب می‌کرد، نیز به هدف خود می‌رسید، امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«راستگو، با راستگويى خود، به همان مى‌رسد كه دروغگو با حيله‌گرى خود، می‌رسد.»[6]
دروغ در فضای مجازی
ممکن است شخصی بگوید: این آثاری که برای دروغگویی ذکر شده، در دنیای حقیقی امکان تحقق دارد، اما در دنیای مجازی، آن‌هم با هویت جعلی، امکان تحقق ندارد، در پاسخ می‌گوییم: در دنیای مجازی نیز، امکان مسائل فوق وجود دارد و مقدمات گمراهی برخی از افراد، از همین فضا شروع شده است. علاوه بر آن، خداوند سبحان که هم در فضای مجازی و هم حقیقی حضور دارد، شاهد و ناظر اعمال انسان است و حافظه دروغگو را طوری تغییر می‌دهد که مقدمات سقوط دنیای حقیقی را فراهم سازد، امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«از جمله كمك‌هاى خداوند علیه دروغگويان، فراموشى است.» [7]
محدوده دروغ مصلحتی
مشکل اصلی در این است که برخی از افراد، از زشتی دروغ به خوبی آگاه هستند، اما برای موجّه جلوه دادن دروغ، آن را مصلحتی قلمداد می‌کنند و لذا هر کجا منافع‌شان اقتضاء بکند، دروغ می‌گویند، در حالی که حیطه دروغ مصلحتی به خوبی مشخص است، مثلا انسان در جایی که می‌خواهد بین دو نفر صلح و آشتی ایجاد کند، می‌تواند از دروغ مصلحتی استفاده نماید. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید:
«خداوند عزوجل، دروغى را كه باعث صلح و آشتى شود، دوست دارد و از راستى كه باعث فتنه شود بيزار است.»[8]
اصلاح میان مردم هم به این معنا است که انسان حرف‌های راستی که اختلاف را تشدید می‌کنند را، به طرف دیگر دعوا، انتقال ندهد، بلکه اگر مجبور به سخن گفتن است، یا دروغ باعث صلح و آشتی می‌شود، خلاف آن حرف راست را ذکر کند، امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«سخن سه گونه است: راست، دروغ، اصلاح ميان مردم. به آن حضرت عرض شد: اصلاح ميان مردم چيست؟ فرمودند: از كسى سخنى درباره ديگرى مى‌شنوى كه اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت مى‌شود. پس تو آن ديگرى را مى‌بينى و بر خلاف آنچه شنيده‌اى، به او مى‌گويى: از فلانى شنيدم كه در خوبى تو چنين و چنان مى‌گفت.» [9]
از دیگر مواردی که دروغ مصلحتی جایز است، زمانی است که انسان، یا دیگران، به دام اشرار و یا دشمنان، افتاده باشند که دروغ می‌تواند آنان را آزاد نماید، امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«کذب بد است، مگر در دو مورد: با دروغ شر ظالمى را از خود یا از دیگران دفع کند، یا با دروغ، بین دو نفر اصلاح ایجاد کند.» [10]
نتیجه:
با توجه به مطالبی که ذکر شد، به این نتیجه می‌رسیم که دروغگویی، گناهی بسیار شوم است که اعتبار اجتماعی و لیاقتِ داشتنِ دوستان خوب را، از انسان می‌گیرد، انسان را در معرض تمام گناهان قرار می‌دهد، در حالی که اگر راستگویی را انتخاب کند، قطعا به همان هدفی که می‌خواست با دروغ برسد، می‌رسد و بر اعتبار و ارزش اجتماعی او افزوده می‌شود. در این مساله فرقی بین مجازی و حقیقی نیست. دروغ مصلحتی نیز مصادیق خاصی دارد که صلح بین افراد و نجات از دست ظالم، از جمله آن مصادیق است.
________________________________
پی نوشت‌ها
[1]. «اَلصّادِقُ عَلى شَفا مَنجاةٍ وَ كَرامَةٍ وَ الكاذِبُ عَلى شُرُفِ مَهواةٍ وَ مَهانَةٍ؛» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ گوناگون، انتشارات اسلاميه، تهران، ج 66، ص 387.
[2]. ««مَنْ عُرِفَ بِالْكِذْبِ قَلّتِ الثِّقَةُ بِهِ؛» تمیمی آمدی، عبد الواحد، تصنیف غرر الحکم، چاپ اول، انتشارات دفتر تبلیغات، قم، 1366، ص 220.
[3]. «الْكَذَّابُ وَ الْمَيّتُ سَواءٌ فَانَّ فَضيلَةَ الْحَىِّ عَلَى الْمَيّتِ الثِّقَةُ بِهِ، فَاذا لَمْ يُوْثَقُ بِكلامِهِ بَطَلَتْ حَياتُه» همان، ص 220.
[4]. «وَ ايَّاكَ وَ مَصادَقَةَ الْكَذَّابِ فَانَّهُ كَالسَّرَابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَريبَ» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ گوناگون، انتشارات اسلاميه، تهران، ج 71، ص 199.
[5]. «جُعِلتِ الخَبائِثُ فی بَیت وَ جُعِل مِفتاحُهُ الکَذِبَ؛» همان، ج 69، ص 263.
[6]. «يَبلُغُ الصّادِقَ بِصِدقِهِ ما يَبلُغُهُ الكاذِبَ بِاحتيالِهِ» تمیمی آمدی، عبد الواحد، تصنیف غرر الحکم، چاپ اول، انتشارات دفتر تبلیغات، قم، 1366، ص 219.
[7]. «إِنَّ مِمَّا أَعَانَ اللَّهُ بِهِ عَلَى الْكَذَّابِينَ النِّسْيَان» مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ گوناگون، انتشارات اسلاميه، تهران، ج 69، ص 251.
[8]. «إِنَّ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ الكَذِبَ فِى الصَّلاحِ و َأبغَضَ الصِّدقَ فِى الفَسادِ» ج 74، ص 47.
[9]. «الْكَلَامُ ثَلَاثَةٌ صِدْقٌ وَ كَذِبٌ وَ إِصْلَاحٌ بَيْنَ النَّاسِ قَالَ قِيلَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا الْإِصْلَاحُ بَيْنَ النَّاسِ قَالَ تَسْمَعُ مِنَ الرَّجُلِ كَلَاماً يَبْلُغُهُ فَتَخْبُثُ نَفْسُهُ فَتَلْقَاهُ فَتَقُولُ سَمِعْتُ مِنْ فُلَانٍ قَالَ فِيكَ مِنَ الْخَيْرِ كَذَا وَ كَذَا خِلَافَ مَا سَمِعْتَ مِنْهُ.» همان، ج 69، ص 251.
[10]. «الکذب مذموم الاّ فى امرین: دفع شرالظلمه و اصلاح ذات البین» همان، ص 263.