- کاشت درخت، خدمت به دیگران و کاری ارزشمند است. قطع درخت را نیز باید نوعی خیانت به خود و نسل‌های بعدی بدانیم. قطعی که گاه با تبر و ارّه‌ها اتفاق می‌افتد و گاه با سیاست‌ها و تصمیمات غلط.
تا کنون کمتر به این توجه شده بود که برای درختکاری می‌توان از درختان میوه‌دار استفاده کرد. هرچند که کشت هر درختی فواید گوناگون و بسیار زیادی دارد؛ ولی درختان میوه از تمامی فواید ممکن یک درخت بهره‌مند هستند. در متون دینی نیز توجه ویژه‌ای به درختکاری و به خصوص کشت درختان میوه شده که در این مطلب به آن می‌پردازیم.
درختان میوه‌دار و عذاب الهی
ترک نماز و عدم انجام امر به معروف و نهی از منکر یا روزه‌خواری کارهایی است که سبب نزول عذاب الهی می‌شود. به طور کلی ترک واجبات و انجام محرمات اینگونه هستند. ولی برخی از اعمال مکروه و ناشایست هم هستند که سبب عذاب الهی می‌شوند. قطع درخت براساس فرمایش امام صادق(علیه‌السلام) از آن جمله کارهاست. ایشان فرمودند: «لاتَقطَعُوا الثِّمارَ فَیَبعَثَ اللّه ُ عَلَیكُم العَذابَ صَبًّا[۱] درختان میوه را قطع نكنید كه خداوند بر شما عذاب فرو مى ریزد.» درخت موجودی نیست که بود و نبودش یکسان باشد. ثمرات و فواید درخت منحصر در یک سال یا یک دهه هم نیست. درختان، منابع خوبی برای پالایش هوا و تولید اکسیژن هستند و کارایی خود را تا صدها سال می‌تواند حفظ کنند؛ پس قطع آنها برابر با به هم خوردن چرخه حیات در کره خاکی و کاشت و حفاظت از آن، باید وظیفهای همگانی باشد.
درختان نشانه‌هایی از خداوند
در حدیث امام صادق(علیه‌السلام) که به توحید مفضل معروف شده، امام ششم ما شیعیان فواید گوناگون درختان را یادآور شده، بر لزوم تفکر در آن تأکید کرده و فرمودند: «فَكِّرْ يَا مُفَضَّلُ فِي هَذَا النَّبَاتِ وَ مَا فِيهِ مِنْ ضُرُوبِ الْمَآرِبِ فَالثِّمَارُ لِلْغِذَاءِ وَ الْأَتْبَانُ لِلْعَلَفِ وَ الْحَطَبُ لِلْوُقُودِ وَ الْخَشَبُ لِكُلِّ شَيْءٍ مِنْ أَنْوَاعِ النِّجَارَةِ وَ غَيْرِهَا وَ اللِّحَاءُ وَ الْوَرَقُ وَ الْأُصُولُ وَ الْعُرُوقُ وَ الصُّمُوغُ لِضُرُوبٍ مِنَ الْمَنَافِعِ أَ رَأَيْتَ لَوْ كُنَّا نَجِدُ الثِّمَارَ الَّتِي نَغْتَذِي بِهَا مَجْمُوعَةً عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ وَ لَمْ تَكُنْ تَنْبُتُ عَلَى هَذِهِ الْأَغْصَانِ الْحَامِلَةِ لَهَا كَمْ كَانَ يَدْخُلُ عَلَيْنَا مِنَ الْخَلَلِ فِي مَعَاشِنَا وَ إِنْ كَانَ الْغِذَاءُ مَوْجُوداً فَإِنَّ الْمَنَافِعَ بِالْخَشَبِ وَ الْحَطَبِ وَ الْأَتْبَانِ وَ سَائِرِ مَا عَدَدْنَاهُ كَثِيرَةٌ عَظِيمٌ قَدْرُهَا جَلِيلٌ مَوْقِعُهَا هَذَا مَعَ مَا فِي النَّبَاتِ مِنَ التَّلَذُّذِ بِحُسْنِ مَنْظَرِهِ وَ نَضَارَتِهِ الَّتِي لَا يَعْدِلُهَا شَيْءٌ مِنْ مَنَاظِرِ الْعَالَمِ وَ مَلَاهِيهِ[۲] اى مفضل! در گياه و اينكه اين همه نياز انسان را برمى‌آورد و سود مى‌دهد بنگر. ميوه‌ها براى تغذيه، كاه براى خوراك حيوانات، هيزم براى سوختن، چوب براى بسيارى از صنايع و حرفه‌ها، پوست، برگ، ريشه، ساقه، شاخه و صمغ درختان براى منافع و كارهاى مختلف پديد آمده است. هيچ مى‌دانى كه اگر ميوه‌ها را به صورت آماده و گردآمده بر روى زمين مى‌يافتيم چه زيان‌ها به ما مى‌رسيد؟ در اين حالت اگر چه غذا وجود داشت، امّا از فوايد بسيار چوب، هيزم، كاه و ديگر چيزهاى پر قيمت و مهمى كه برخى را شمرديم؛ محروم بوديم. وانگهى درختان و گياهان، بسيار زيبا و خوش منظرند و در عالم هيچ منظره‌اى زيباتر، باطراوت تر و خوشتر از آنها نيست.» همچنانکه در این حدیث بیان شده درختان فواید بسیار پرشماری دارند و میوه تنها فایده آنها نیست. از این روست که کاشت درخت یعنی انجام یک کار ویژه با آثاری بسیار گسترده؛ و کشت آن خدمت به تمام انسان‌هاست. پس وجود ثواب و پاداش اُخروی برای آن اصلاً تعجب آور نیست.
درختان میوه، صدقات جاری هستند
گفتیم که درختان، ثمرات گوناگونی دارند و فایده آنها منحصر در میوه دادن نیست. ولی درختان میوه تمامی ثمرات ممکن را دارا هستند و از هر حیث کاملترند. پس باید کاشت درختان میوه نیز ارزشمندتر از کاشت بقیه درختان باشد. در حدیثی نورانی پیامبر فرمودند: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْساً أَوْ يَزْرَعُ زَرْعاً فَيَأْكُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ طَيْرٌ أَوْ بَهِيمَةٌ إِلَّا كَانَتْ لَهُ بِهِ صَدَقَة[۳] مسلمانى نیست كه بذرى بیفشاند یا نهالى بنشاند و از حاصل آن بذر و نهال پرندهاى یا انسانى یا چرندهاى بخورد، مگر آن كه براى او صدقه محسوب شود.» و بیان داشتند: «ما مِنْ رَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْساً إلاّ كَتَبَ اللّه ُ لَهُ مِنَ الأجْرِ قَدْرَ ما يَخرُجُ مِن ثَمَرِ ذلِكَ الغَرسِ[۴] هر كه نهالى بكارد، خداوند به مقدار ميوه‌اى كه از آن درخت به دست مى‌آيد، در نامه اعمال او پاداش مى‌نويسد.» پس چه بهتر که مردم و شهرداری‌ها متناسب با محل مورد نظر از درختان میوه‌دار برای توسعه فضای سبز استفاده کنند. در این صورت حتی پس از مرگ نیز پرونده آنها بسته نخواهد شد و برای آنان پاداش و ثواب خواهند نوشت.
امسال در ایام هفته منابع طبیعی امسال شاهد بودیم که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه‌ای(مدظله) دو اصله نهال میوه کاشتند و این می‌تواند حرکت خوبی برای فرهنگ سازی در این مسئله دینی و ملی باشد. ایشان پس از کشت نهال‌ها و ذکر حمد و سپاس الهی، بیان کردند: «من غالباً هر سال، درختهای کاج یا سرو یا درخت چنار ــ که درخت چنار، خیلی هم لازم و مفید و مهم است ــ و مانند اینها می کاشتم، لکن یک نفری در این یادداشت‌های مردمی که برای من هر روز می‌آید، به من نوشته بود که چرا درخت میوه نمی کارید؟ لذا امسال ما درخت میوه کاشتیم؛ یکی سیب است و یکی هم گیلاس؛ امیدواریم ان‌شاءاللّه به بار بنشیند و میوه بدهد و از میوه‌‌‌اش استفاده بشود... پوشش گیاهی می تواند به کشور خیلی کمک کند. و البتّه درخت میوه‌دار، این امتیاز را هم دارد که میوه‌ی لذیذِ مخصوص ایران را به مردم می‌دهند.[۵]»
قطع از نوعی دیگر
ابتدای مطلب گفتیم که قطع درختان عذاب الهی را به دنبال دارد. البته قطع همیشه با تبر یا اره‌های برقی نیست. گاهی سیاست غلط سبب قطع درختان می‌شود؛ مثلاً واردات میوه‌های خارجی که با کیفیت‌ترین نوع آن در دنیا منحصر در ایران به دست می‌آید؛ سیاستی غلط است که حاصلی جز قطع درختان ندارد. مقام معظم رهبری با توجه به این مسئله فرمودند: «میوه‌ی ما ــ انواع میوه‌های ما که خیلی هم متنوّع است ــ با امثال خودش در کشورهای دیگر تفاوت دارد؛ آن‌طور که برای من نقل کردند، میوه‌های ما شیرین‌تر، خوش‌طعم‌تر، آبدارتر و مطلوب‌تر است؛ گرچه حالا شنیدم که متأسّفانه میوه هم وارد می شود؛ جزو کارهای غلط، یکی[هم] وارد کردن میوه است که جز در موارد ضرورت و در حدّ ضرورت، مسئولین بایستی جلوی این کار را بگیرند.[۶]»
مسئولان اگر واقعاً به دنبال حفظ محیط زیست و منابع طبیعی هستند؛ اگر قصد توسعه فضای سبز را دارند و اگر می‌خواهند به این سنت نیکو عمل کنند؛ می‌بایست سیاست‌هایی را انتخاب کنند که از کشاورزان حمایت کرده و سودآوری محصولات آنها را تضمین کنند. باغداری که از حداقل سودها در این شغل بی‌بهره است؛ چگونه به دنبال تغییر کاربری نرود؟
چه بسیار درختانی که بر اثر تصمیمات غلط و سیاست‌های نادرست مسئولان قطع شده و جایگزین نیز نشده است. توسعه راه‌ها و اتوبان‌ها، ساخت شهرک‌های سنتی یا صنعتی و... به هیچ وجه نباید منجر به کاهش فضای سبز شود؛ بلکه اینگونه فعالیت‌ها باید درکنار توسعه و توجه به منابع طبیعی و فضای سبز صورت گیرد. مسئله‌ای که غفلت از آن آثار شومی به دنبال دارد.
کلام آخر
توسعه فضای سبز، درختکاری و به خصوص پاداش کاشت درختان میوه را نباید منحصر در مسئولان دولتی و نهادهایی خاص دانست. آنها بر حسب وظیفهای که قانون اساسی بر عهده‌شان گذاشته مسئولیت دارند و باید پاسخگو باشند؛ ولی باید این سنت حسنه به صورت حرکتی مردمی و وظیفهای دینی نگاه کرد و همگان را به میدان کشاند. مردم می‌توانند بهترین و کاراترین افراد برای توسعه و حفظ فضای سبز باشند و با چشمانی بینا و دستانی توانا، سیاست‌های غلط دولتمردان را دیده، گوشزد کرده و از نتیجه شوم آن جلوگیری کنند.
پی‌نوشت
[۱] الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، دار الكتب الإسلامية، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج۵، ص۲۶۴.
[۲] توحيد المفضل، مفضل بن عمر، داورى، قم، بى تا، ص۱۵۴.
[۳] جامع أحاديث الشيعة، بروجردى، آقا حسين، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، ۱۳۸۶ ش، ج۲۳، ص۹۵۸.
[۴] نهج الفصاحة، پاينده، ابو القاسم، دنياى دانش، تهران، ۱۳۸۲ش، ص۷۰۷.
[۵] بیانات حضرت آیة الله خامنه‌ای(مدظله) پس از کاشت نهال به مناسبت هفته منابع طبیعی.
[۶] همان.