- عشق و محبت به حضرت زهرا(علیهاالسلام) عشق به بندگی و بندگان نمونه خداست و ما باید از این برترین بانوی هستی الگو بگیریم. الگو گرفتنی که به معنای بندگی خداست.
ما انسان‌ها یک وظیفه و مسئولیت عمومی داریم و آن بندگی خداست. مسئله‌ای که به طور واضح در قرآن انعکاس یافته و خداوند فرموده است: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ[حجرات/۱۸] و جن و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا بپرستند.» با توجه به این مسئولیت، دنیا میدان بندگی خداست. در این میان برخی از افراد گوی سبقت را از دیگران ربوده‌اند و مصداق «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ[واقعه/۱۰] و پيشگامان پيشگامند.» شدند. حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) یکی از آن عده معدود و انگشت شمار است. افرادی که جلوه‌های عبودیت و بندگی در زندگی آنان موج می‌زند و چراغ هدایتی برای دیگران به شمار می‌روند. در این مطلب به برخی از جلوه‌های بندگی در سیره حضرت فاطمه(علیهاالسلام) می‌پردازیم.
نماز
نماز یکی از مهمترین و اساسی‌ترین شاخصه‌های بندگی است. همچنانکه پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در توصیف آن فرمودند: «اَلصَّلاةُ مِن شَرائِعِ الدّينِ وَ فيها مَرضاةُ الرَّبِّ عَز َّوَ جَلَّ[۱] نماز، از آيين هاى دين است و رضاى پروردگار، در آن است.» و حضرت امیر المؤمنین(علیه‌السلام) نیز درباره آن بیان داشتند: «لِکُلِّ شَیءٍ وَجهٌ وَ وَجهُ دینِکم الصَّلاةُ[۲] هر چیز دارای سیمایی است، سیمای دین شما نماز است.» حضرت زهرا(صلوات‌الله‌علیها) نیز این راه مهم بندگی الهی را به نیکی می‌شناخت و تا آنچه در توان داشت؛ در این مسیر خرج می‌کرد. درمورد نحوه نماز خواندن حضرت، بیان شده: «كَانَتْ فَاطِمَةُ تَنْهَجُ فِي الصَّلَاةِ مِنْ خِيفَةِ اللَّهِ تَعَالَى[۳] همواره حضرت زهرا هنگامی که نماز می‌خواند؛ از شدت خوف الهی به نفس نفس زدن می‌افتاد.»
جلوه‌های نورانی نماز فاطمی به حدی بود که در محراب عبادت برای آسمانیان و ملائکه درخشندگی داشت و خداوند به ایشان و نوع بندگی‌اش مباهات کرده و می‌فرمود: «يَا مَلَائِكَتِي انْظُرُوا إِلَى أَمَتِي فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ إِمَائِي قَائِمَةً بَيْنَ يَدَيَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِيفَتِي وَ قَدْ أَقْبَلَتْ بِقَلْبِهَا عَلَى عِبَادَتِي أُشْهِدُكُمْ أَنِّي قَدْ آمَنْتُ شِيعَتَهَا مِنَ النَّار[۴] ای ملائکه من نگاه كنید، به كنیزم فاطمه(سلام الله علیها )، خانم كنیزان من، در حالی كه ایستاده است در مقابل من، بدنش از ترس من می لرزد، و با حضور قلب به عبادت كردن من روی آورده است، شما را شاهد می گیرم، كه من پیروان او را از آتش جهنّم در امان نگه می دارم.»
ادای واجبات بر انجام مستحبات برتری و فضیلت دارد و شخص ابتدا باید انجام واجبات را در اولویت خود قرار دهد و سپس به مستحبات اشتغال یابد. از آنجا که حضرت زهرا(علیهاسلام‌الله) نمازهای واجب را به بهترین و بالاترین کیفیت انجام می‌دادند؛ حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نمازهایی خاص و مستحب را به ایشان آموزش داده تا دخترشان از آن، برای آخرت خویش توشه برچیده و به وزنه عبودیت و بندگی‌اش بیافزاید.[۵]
روزه
روزه نیز یکی از مهمترین احکام اسلام و شاخصه خوبی برای شناخت اخلاص و بندگی است. خداوند درباره آن به پیامبرش فرموده: «الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِه[۶] روزه براى من است و من پاداش آن را مى دهم.» حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) از اهمیت این واجب الهی به خوبی واقف بود و می‌دانست که همت اهل ایمان در نماز و روزه خلاصه می‌شود. همچنان که از پیامبراسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ هِمَّتُهُ فِي الصَّلاةِ و َالصِّيامِ و َالْعِبادَةِ و َالْمُنافِقُ هِمَّتُهُ فِي الطَّعامِ و َالشَّرابِ كَالْبَهيمَةِ[۷] همّت مؤمن در نماز و روزه و عبادت است و همّت منافق در خوردن و نوشيدن؛ مانند حيوانات.» از این رو حضرت فاطمه همچون نمازهای واجب و مستحبی، به روزه‌های واجب و مستحب نیز می‌پرداخت. حتی ایشان در تعریف روزه، به گرسنگی و تشنگی بسنده نمی‌کرد و تعریفی خاص از روزه واقعی را بیان کرده و فرمودند: «مَا يَصْنَعُ الصَّائِمُ بِصِيَامِهِ إِذَا لَمْ يَصُنْ لِسَانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوَارِحَهُ[۸]روزه دارى كه زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نكرده روزه اش به چه كارش خواهد آمد.» این حدیث گویای نگاه بالای حضرت زهرا(علیهاصلوات‌الله) به روزه است. روزه‌ای که متأسفانه توسط برخی سبک گرفته شده و اندازه واجب آن نیز ادا نمی‌شود.
صبر و شکیبایی
حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) عمری کوتاه، ولی پر تلاطم و آکنده از سختی و مشکلات را سپری کردند. سختی‌هایی که به عنوان یک مسلمان از ناحیه کفار و مشرکین بر ایشان جاری می‌شد؛ خطر‌هایی که به عنوان دختر پیامبر خاتم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) حضرت را تهدید می‌کرد؛ انتخاب زندگی با همسری که از حداقل دارایی و درآمد برخوردار بود؛ سختی‌های کار خانه و تربیت فرزندان و... در انتها نیز این مشکلات و سختی‌ها با تنها گذاشتن امام علی(علیه‌السلام)، غفلت از بیعت غدیر و هجوم به خانه‌اش تکمیل شد. مشکلاتی که شاید در زندگی ما تنها یک مورد آن وجود داشته باشد؛ لب به شکوه و شکایت باز خواهیم کرد و کاسه صبرمان لبریز خواهد شد. اما حضرت زهرا(علیهاسلام‌الله) چون کوهی از صبر و شکیبایی همواره پابرجا بودند و هیچ شکایتی نداشته و نکردند. ایشان بدون هیچ چشم داشتی با جان و دل، غذای اندک خانه و سهم فرزندانش را به نیازمندان می‌بخشید و این نشان از مناعت طبع حضرت داشت.[۹]
حجب و حیا
هر بانوی محجبه و هر فرد با حیا را می‌توان شاگردی از شاگردان مکتب فاطمی دانست. در حجب و حیا، حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) الگویی کامل و بی‌نظیر بودند. حجاب هیچگاه مانع از حضور اجتماعی ایشان نشد و نشان دادند که حجاب هیچگاه به معنای کاستن از نقش زنان در اجتماع نیست. امام باقر(علیه‌السلام) درباره مقام و پوشش حضرت فرمودند: «فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَا كَانَ خِمَارُهَا إِلَّا هَكَذَا وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى وَسَطِ عَضُدِهِ[۱۰] حضرت فاطمه علیهاالسلام بانوى زنان بهشتى است، مقنعه او بلند و تا حد بازوانش بود.»
کلام نهایی: رازی کلیدی
بندگی در زندگانی حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) به این چند مورد محدود نشده و نمی‌شود. ایشان آیینه تمام و کمال عبودیت بودند. در انفاق و بخشندگی، انجام امر به معروف و نهی از منکر، در دفاع از ولایت و... همواره ایشان را باید در خط اول دید. اما تمامی این خصلت‌های نیکو برخاسته از آخرت محوری در زندگی نورانی ایشان است. حضرت تمام سختی‌های دنیوی را به جان خریدند چون اعتقاد داشتند که دنیا تمام شدنی و سرای آخرت مقصد اصلی است.
روزی حضرت خدمت پدرشان رفته و از وی پرسیدند: غذای ملائکه چیست؟ حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در پاسخ فرمودند: «حمد و سپاس خداوند» و باز پرسیدند: غذای ما چیست؟ و پیامبر پاسخ دادند: «قسم به خدايى كه مرا به حق مبعوث كرده، سى روز است كه در خانه آل محمد آتشى روشن نشده است. اگر بخواهى دستور دهم پنج رأس بز بدهند، و اگر مى‌خواهى پنج كلمه‌اى كه جبرئيل آنها را به من آموخته به تو بياموزم. »
فاطمه(عليهاالسلام) عرض كردند: «آن پنج كلمه‌اى كه جبرئيل آنها را به تو آموخته به من بياموز.»
حضرت رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «يَا رَبَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ يَا خَيْرَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ يَا ذَا الْقُوَّةِ الْمَتِينَ وَ يَا رَاحِمَ الْمَسَاكِينِ وَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين[۱۱] ای پروردگار اولین و آخرین و ای بهتر از اولین و آخرین و ای رحم کننده بر نیازمندان و ای مهربانترین مهربانان.» حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) این واقعه و این ذکر شریف را برای همسر خود امام علی(علیه‌السلام) نقل کرده و امیرالمؤمنین در تأیید کار همسرشان فرمودند: «خَيْرُ أَيَّامِكِ خَيْرُ أَيَّامِك[۱۲] بهترین روز عمرت بود، بهترین روز عمرت بود.» با توجه به این واقعه و گفتگو به خوبی می توانیم آخرت محوری را در زندگی حضرت زهرا(علیهاالسلام) ببینیم؛ آن رازی که در زندگی خیلی ها جایش خالی است. با آخرت محوری است که می توان حق بندگی خدا را در دنیا به جا آورد.
پی‌نوشت
[۱]- الخصال، ابن بابويه، محمد بن على، چاپ: جامعه مدرسين، قم، تاریخ چاپ: ۱۳۶۲ ش، ج۲، ص۵۲۲.
[۲]- الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، چاپ: دار الكتب الإسلامية، تهران، تاریخ چاپ: ۱۴۰۷ ق، ج۳، ص۲۷۰.
[۳]- عدة الداعي و نجاح الساعي، ابن فهد حلى، احمد بن محمد، چاپ: دار الكتب الإسلامي،تاریخ چاپ: ۱۴۰۷ ق، ص۱۵۱.
[۴]- الأمالي، ابن بابويه، محمد بن على(شیخ صدوق)، چاپ: كتابچى، تهران، تاریخ چاپ: ۱۳۷۶ ش، ص۱۱۳.
[۵]- رک: بحارالانوار، ، ج ۸۶، ص ۳۶۵ و ج۸۷، ص۳۰۴ و ج۸۸، ص ۱۷۱ و ۱۸۰-۱۸۴.
[۶]- من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه، محمد بن على، چاپ: دفتر انتشارات اسلامى، قم،تاریخ چاپ: ۱۴۱۳ ق، ج۲، ص۷۶.
[۷]- مجموعة ورّام، ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى، چاپ: مكتبه فقيه، قم، ۱۴۱۰ ق، ج۱، ص۹۹.
[۸]- دعائم الإسلام، ابن حيون، نعمان بن محمد مغربى، چاپ: مؤسسة آل البيت(عليهم السلام)، قم،تاریخ چاپ: ۱۳۸۵ ق، ج۱، ص۲۶۸.
[۹]- رک: الأمالي، طوسى، محمد بن الحسن، چاپ: دار الثقافة، قم، تاریخ چاپ: ۱۴۱۴ ق، ص۱۸۵.
[۱۰]- مكارم الأخلاق، طبرسى، حسن بن فضل، الشريف الرضى، قم، ۱۴۱۲ ق، ص۹۳.
[۱۱]- الدعوات، قطب الدين راوندى، سعيد بن هبة الله، چاپ: انتشارات مدرسه امام مهدى( عجل الله تعالى فرجه الشريف)، قم، تاریخ چاپ: ۱۴۰۷ ق، ص۴۸.
[۱۲]- همان.