آيا شوخي كردن با ديگران دروغ محسوب مي شود؟

پرسش: آيا شوخي كردن با ديگران دروغ محسوب مي شود؟حتي اگربدانند كه شوخي مي كنيم؟

پاسخ: نخست اجمالاً بايد گفت: هر شوخي‌اي دروغ نيست. براي روشن شدن پاسخ؛ به‌طور خلاصه به توضيح آن مي‌پردازيم.
برخي مواقع شوخي با ديگران در قالب دروغ مي‌باشد، كه حكم همان دروغ را دارد و دروغ از گناهان كبيره است؛ لذا مراجع معظم تقليد مي‌گويند: دروغ گفتن حرام است هر چند به شوخى باشد، مگر اين‌كه در كلامش قرينه و علامتى باشد كه نشان دهد در آنچه مي‌گويد قصد حكايت ندارد؛ پس در صورتى كه مخاطب بفهمد قصد جدّى ندارد و شوخى مى‌كند دروغ محسوب نمى‌شود.(1)
حضرت على(ع) فرمود: «بنده‌اي، مزه ايمان را نمي‌يابد تا دروغ را ترك كند چه شوخى باشد و چه جدى».(2) البته شوخي‌هاى دروغ نيز اقسام مختلفى دارند و حكم هر يك از نظر شرعى متفاوت است.
شوخى و مزاح با مؤمنان بايد به گونه‌اى باشد كه دل آنان را شاد سازد نه اين‌كه احياناً سبب رنجش آنها فراهم آيد و بايد احترام آنان محفوظ مانده و هتك حرمت كسى نشود. از طرف ديگر؛ حفظ اعتدال و عدم افراط در شوخى لازم است و در اين صورت مانع ياد خدا نيست، ولى افراط در آن قلب را از ياد خدا باز مي‌دارد.
نگاهى كلّى به متون اسلامى مربوط به مزاح، نشانگر برخوردى به‏ ظاهر متفاوت با اين موضوع است. اولياى بزرگوار اسلام، گاهى آن‌را ستوده و بدان فرمان داده‌اند و زمانى نكوهش كرده و از آن بازداشته‌اند. در جايى خود با فردى مزاح كرده و در جاى ديگر، به بيان پيامدها و بازتاب‌هاى منفى آن پرداخته‌اند، به ‏گونه‌اى كه در نخستين نگاه، انسان گمان مي‌كند نوعى تناقض در اين موضع‌گيري‌ها وجود دارد، ليكن پس از جمع‌بندى و تعمّق به اين نتيجه مي‌رسيم كه پيشوايان معصوم اسلام شوخى و مزاح را براى انسان‌ها بسانِ داروى شفابخشى مي‌دانند كه از سويى، مصرف به‌جا و محدود آن در كاستن نگراني‌ها، تقويت پيوند دوستى در بين افراد جامعه و تسكين آلام روانى آنان سودمند و لازم است و از سوى ديگر، استعمال بي‌رويّه آن بدون رعايت حدود شرعى و اخلاقى و بدون در نظرگرفتن شرايط زمانى و مكانى، زيانبار و نكوهيده ‏است. (3)
امام باقر(ع)؛ كسى را كه در حضور جمعى مزاح كند، به شرط آن‌كه به خاطر آن شوخى مرتكب لغزشى نشود، محبوب خداى متعال دانسته، مي‌فرمايد: «خداوند كسى را كه در ميان جمع بدون ناسزاگويى شوخي كند، دوست مي‌دارد». (4)
پيامبر بزرگوار اسلام(ص)، با اين‌كه خود، شاخص‌ترين الگوى فضائل اخلاقى بود، گاه و بي‌گاه با بعضى افراد، شوخي‌هاى زيبا مي‌كرد، ليكن در عين حال، پا را از چارچوب حقّ بيرون نمي‌نهاد و در شوخي‌هايش جز شادكردن دل‌هاى مردم و زدودن غبار غم و اندوه از سيماى آنان، هدف ديگرى را تعقيب نمي‌كرد؛ او خود در اين‌باره مي‌فرمود: «همانا من شوخى مي‌كنم، ولى چيزى جز حق نمي‌گويم».(5)
بنابراين، مزاح و شوخى در حدّى كه موجب از بين ‏رفتن اندوه و شاد كردن مؤمن باشد و به گناه، دروغ، زياده‌روى، جسارت و سخنان خلاف ادب كشيده نشود، كارى پسنديده است.
____________________________

پی نوشت ها:
1. تبريزى، جواد، استفتاءات جديد، قم، دفتر مؤلف، چاپ اول، بي‌تا، ج ‌2، ص 487؛ مكارم شيرازى، ناصر، استفتاءات جديد، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابي‌طالب(ع)، چاپ دوم، 1427ق، ج ‌3، ص 170؛ صافى گلپايگانى، لطف الله، جامع الأحكام، قم، انتشارات حضرت معصومه، چاپ چهارم، 1417ق، ج ‌1، ص 89.
2. «لَا يَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْإِيمَانِ حَتَّى يَتْرُكَ الْكَذِبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّه‏»؛ كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق، ج ‏2، ص 340.
3 . مقدس نيا، محمد، آداب معاشرت، قم، افق فردا، چاپ سوم، 1379ش، ص 91 – 92.
4 . «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ الْمُدَاعِبَ فِي الْجَمَاعَةِ بِلَا رَفَث»؛ الكافي، ج ‏2، ص 663.
5. «إِنِّي لَأَمْزَحُ وَ لَا أَقُولُ إِلَّا حَقّا»؛ طبرسي، حسن بن فضل، مكارم الاخلاق، قم، شريف رضي، چاپ چهارم، 1412ق، ص 21.

برگرفته از پرسمان نهاد رهبری