دیدگاه ابوریحان بیرونی درباره زرتشت

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابوریحان بیرونی (352-427 هجری) از بزرگترین دانشمندان و مفاخر تاریخ ایران،[1] در کتاب مشهور خود «آثار الباقیة عن القرون الخالیة» پیرامون زرتشت سخن گفته است. او زرتشت را مدعی دروغین پیامبری نامیده و گفت که مردم فریب او را خوردند و او را به عنوان پیامبر پذیرفتند. وی در این کتاب، در فصل هشتم، با عنوان "القول على تواريخ المتنبّئين و اممهم المخدوعين" یعنی «گفتاری در تاریخ مدعیان دروغین پیامبری و امت‌هایی که فریب آنان را خوردند»، نکاتی را یادآور می‌شود:

ألقَولُ عَلى تَواريخِ المُتَنَبِّئينَ وَ اُمَمِهِم المَخدوعينَ، وَ نَقولُ عَلى تأريخِ المُتَنَبِّئينَ: فَقَد خَرَجَ فيما بَينَ مَا أورَدناهُ مِن الأنبياء و الملوك نفر من المتنبئين، يقصر الكتاب عن تعدادهم و الإبانة عن أخبارهم؛ فمنهم من هلك غير متّبع، و لم يبق إلّا الذّكر بعده فقط؛ و منهم من اتبّعه أمّة، و بقيت نواميسه عندها، و هم مستعملون تاريخه؛ فمن الواجب أن نذكر تواريخ المشهورين منهم،.[2] گفتاری در تاریخ مدعیان دروغین پیامبری و امت‌هایی که فریب آنان را خوردند، از پیامبران و پادشاهان که گفتیم، در این میان برخی از متنبّئین (مدعیان دروغین پیامبری) هم هستند که البته این کتاب از شمارش تعدادشان ناتوان است. برخی هلاک شدند، بدون اینکه کسی از آنان پیروی کند، و از آنان جز نامی در تاریخ نمانده است. برخی دیگر هم پیروان و طرفدارانی یافتند که قوانین و تعالیم آن‌ها نزد این امت‌ها باقی ماند. پس ما باید تاریخ مشهورترینِ این پیامبران دروغین را بیان کنیم.»

در این فصل، ابوریحان، پس از بودا و برخی دیگر از مدعیان، نام زرتشت (زرتشت سپیتمان، که زرتشتی‌ها او را پیامبر خود می‌دانند) و بخش‌هایی از زندگی وی را ذکر می‌کند. وی به صراحت تمام، زرتشت را متنبّی (مدعی دروغین پیامبری[3]) و زرتشتیان را امّتی مخدوح (فریب خورده[4]) می‌نامد.

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به: L. Massignon, "Al-Biruni et la valuer internationale de la science arabe" in Al-Biruni Commemoration Volume, (Calcutta, 1951). pp 217-219.
Encyclopædia Britannica Online. Web. 16 May. 2011, Al-Biruni (Persian scholar and scientist).
D.J. Boilot, "Al-Biruni (Beruni), Abu'l Rayhan", in Encyclopaedia of Islam (Leiden), New Edition, vol.1:1236-1238.
[2]. ابوريحان بيرونى، الآثار الباقية عن القرون الخالية، تهران، مركز نشر ميراث مكتوب، ۱۴۲۲ ه.ق، ص 243 و 247-248 ؛ ابوریحان بیرونی، آثار الباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: نشر امیرکبیر، ۱۳۶۳. ص 293-299.
[3]. المتنبّئ، المتنبّی، که جمع آن المُتنبِّئين‏ است، به معنی مدعیان دروغین پیامبری همچون مسلیمه کذاب است.
ازهرى، محمد بن احمد، تهذيب اللغة، بيروت‏، دار احياء التراث العربي‏، 1421 ه.ق، ج 15، ص 350 ؛ ابن سيده، المحكم و المحيط الأعظم‏، مصحح: هنداوى، عبدالحميد، بيروت‏، دار الكتب العلمية، 1421 ه.ق، ج‏10، ص: 487 ؛ زمخشرى، محمود بن عمر، مقدمة الأدب‏، تهران‏، موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه تهران‏، 1386، ص 249 ؛ ابن منظور، محمد بن مكرم‏، لسان العرب‏، بيروت‏، دار صادر، 1414 ه.ق‏، ج‏1، ص: 163 ؛ ابوجيب، سعدى‏، القاموس الفقهي، دمشق‏، دار الفكر، 1408 ه.ق‏، ص 345.
[4]. مخدوع اسم مفعول از ریشه خدع است. یعنی «فریب خورده».
ازهرى، محمد بن احمد، همان، ج 1، ص 110-112 ؛ ابن سيده، همان، ج‏1 ص 132-133 ؛ زمخشرى، همان، ص 179 و...