کبر و خودبزرگ بینی مانعی برای تکامل انسان

پایگاه جامع فرق و ادیان _ کبر و خود بزرگ بینی یکی از آفات مهم و مؤثر در اعمال نیک، به جهت تخریب و از بین بردن خلوص آن اعمال است. این همان صفتی است که ابلیس را از انجام فرمان خداوند مبنی بر سجده بر آدم بازداشت و پس از هزاران سال عبادت و تقرب بر درگاه ایزدی، باعث خروج وی از رحمت خداوند و سقوط او از مقامش گردید. تکبر رذیله‌ای اخلاقی است که چون چاهی عمیق کوهی از اخلاقیات و کوله‌باری از اعمال نیک را فروبرده و همه ی حسنات را مبدل به سیئات می‌کند.

کتاب آسمانی اسلام این صفت را به شدت پست می‌شمارد و خالق یکتا موضع خود را در مقابل تکبر به وضوح بیان داشته و می‌فرماید: «انَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرينَ»[1] خداوند متكبّران را دوست نمى‌‏دارد.

در طول تاریخ این روحیه‌ی زشت خودبزرگ بینی، همواره باعث گمراهی مردم بوده و حتی ایشان را در مقابل خداوند و فرستادگان پاکش قرار داده است. تا جایی که با گردن کشی و خودبینی عجیبی در برابر ادله و نشانه‌های حق که از جانب پیامبران ارائه می شد، مقاومت کورکورانه کرده و حقیقت را نمی‌پذیرفتند. برای نمونه قرآن کریم اشاره‌ای از خطاب ایشان به انبیاء حق را بیان می‌فرماید که می‌گفتند: «وَمانَرى‏ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كاذِبينَ»[2] ما هيچ برترى براى شما برخود نمى‌‏بينيم بلكه شما را دروغگو مى‏‌پنداريم. این لجاجت و عناد کور تنها ناشی از روحیه‌ی تکبر است که مردم از دیر ایام گرفتار این صفت شیطانی بوده‌اند.

روایات اهل بیت علیهم السلام نیز بر این صفت تاخته و صاحب این صفت را لایق بهشت نمی‌دانند. امام صادق علیه السلام تصریح می‌دارند که: لا یَدخُلُ الجَنَّهَ مَن فِی قَلبهِ مِثقالَ ذَرَّهٍ مِن کِبر[3] کسی که در قلبش به اندازه ذره ای کبر و خود بزرگ بینی باشد به بهشت وارد نمی‌شود.

نوع رایج تکبر، غرور کاذب در مقابل سایر مردم است که در بین افراد جامعه شیوع دارد که این نوع رفتار نیز در روایات اسلامی مورد نکوهش قرار گرفته و کوچک شمردن مردم را عملی زشت، مصور کرده‌اند. در همین بیان امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرمایند: اَلكِبرُ أَن تَغمِصَ النّاسَ وَتُسَفِّهَ الحَقَّ[4] تكبر، اين است كه مردم را تحقير كنى و حق را خوار شمارى. حد و حدود تکبر تا جایی است که حتی انسان‌های ارجمند حق نداردن جایگاه خود را در نزد خداوند، برتر از گنه‌کاران بپندارند. در نقلی قابل تأمل از حفص بن غياث آمده که او حدیثی را از رئیس مذهب بیان می‌کند و می‌گوید، حضرت فرمود: مَن ذَهَبَ يَرى أَنَّ لَهُ عَلَى الآخَرِ فَضلاً فَهُوَ مِنَ المُستَكبِرينَ، (قالَ حَفصُ بنُ غياثٍ): فَقُلتُ لَهُ إِنَّما يَرى أَنَّ لَهُ عَلَيهِ فَضلاً بِالعافيَةِ إذا رَآهُ مُرتَكِبا لِلمَعاصى، فَقالَ: هَيهاتَ هَيهاتَ! فَلَعَلَّهُ أَن يَكونَ قَد غُفِرَ لَهُ ما أتى وَ أَنتَ مَوقوفٌ مُحاسَبٌ أَما تَلَوتَ قِصَّةَ سَحَرَةِ موسى عليه السلام[5] هر كس خودش را بهتر از ديگران بداند، او از متكبران است. حفص بن غياث مى‌گويد: عرض كردم: اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى‌گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او بهتر بداند چه؟ فرمودند: هرگز هرگز! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند، مگر داستان جادوگران و موسى عليه السلام را نخوانده‌اى؟

بدون تردید تکبر آثار نامطلوبی در متن زندگی انسان خواهد گذاشت و این صفت نشان می‌دهد که آن شخص مروری بر خلقت خود نداشته که دیروز نطفه‌ای گندیده بوده و فردا مرداری خواهد بود! تدبر و تفکر در سیر خلقت و زندگی و مرگ انسان موجب می‌شود این صفات رذیله را از خود دورسازد و به جای کبر و غرور، عزتمند زندگی کند.

منابع:

1- سوره نحل آیه 23
2- سوره هود آیه 27
3- الکافی ج2 ص310
4- همان
5- الكافى ج8، ص128