خودپسندى؛ يعنى، آدمى خود را به جهت كمالى كه در خود مى بيند بزرگ شمارد، خواه آن كمال در واقع وجود داشته باشد يا نه، منتها در اينجا ديگر پاى غير در ميان نيست، برخلاف تكبر كه خود را نسبت به ديگران بزرگ مى بيند.
پرسش: لطفاً تفاوت و مرز ميان «تكبر، خودپسندى و خودستائى» با «عزت نفس و اعتماد به نفس» را بيان كنيد، چرا كه گاهى نمى توانم تشخيص دهم عمل من از روى تكبر بوده است يا از روى عزت نفس؟
پاسخ: قبل از بيان تفاوت ميان تكبر و عزت نفس و اعتماد به نفس، بايد ابتدا، معنا و مفهوم اين اصطلاحات روشن شود، آنگاه به تفاوت آنها با يكديگر بپردازيم.
تكبر؛ يعنى آدمى، خود را نسبت به ديگران - به جهت كمالى كه در خود مى بيند بزرگ شمارد؛ خواه آن كمال را داشته باشد يا نه و خواه آن صفتى را كه دارد و به آن مى بالد فى الواقع هم كمال باشد يا نه (ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حكمت، 1366، ص 278 ؛ دستغيب شيرازى، گناهان كبيره، ص 114.) مانند تكبر شيطان نسبت به انسان، آنجا كه در پاسخ خداوند كه فرمود چرا به آدم سجده نكردى - گفت: من از آتش خلق شده ام و آدم از خاك آفريده شده است. (اعراف (7) آيه 12)
خودپسندى؛ يعنى، آدمى خود را به جهت كمالى كه در خود مى بيند بزرگ شمارد، خواه آن كمال در واقع وجود داشته باشد يا نه، منتها در اينجا ديگر پاى غير در ميان نيست، برخلاف تكبر كه خود را نسبت به ديگران بزرگ مى بيند.
اعتماد به نفس؛ يعنى، علاوه بر اينكه انسان خودش را مثبت ارزيابى مى كند، به اين باور هم رسيده كه توان كافى براى انجام كارهايش دارد و مى تواند از توانمندى هاى خود، به خوبى در جهت نيل به اهدافش استفاده كند.
به عبارت ديگر خود را باور كرده و توانمندى هايش را به صورت واقع بينانه ارزيابى مى كند و در هر شرايطى، مى تواند از اين توانمندى ها به خوبى استفاده كند و هيچگاه شكست ها موجب تغيير اين باورها نسبت به خودش نمى شود؛ بلكه شكست ها را به خوبى تحليل و سپس به عنوان سكوى پرش براى دستيابى به اهداف خود از آن استفاده مى كند.
با دقت در معنا و مفهوم اصطلاحات فوق، به خوبى تفاوت آنها روشن مى شود. اگر انسان، خود را داراى كمالى مى داند و تصور مثبتى از خود دارد، براى اينكه دچار غرور نشود، بايد راه تواضع را در پيش گيرد و هيچ گاه به خود نبالد كه من داراى چنين كمالى هستم!! بلكه از آن توانمندى يا آن صفت كمال، در راه صحيح استفاده كند.
بنابراين تكبر و غرور، در مقابل تواضع است و راه درمان آن نيز فروتنى كردن در مقابل ديگران است. همواره در سلام كردن بر ديگران پيشى بگيريد و توقع نداشته باشيد ديگران به شما سلام كنند. احترام به انسان هاى ديگر - هر چند از نظر سنى و يا علمى از شما پايين تر باشند - موجب مى شود دندان تكبر از شما كنده شود و شاخ غرور بشكند. فكر كردن به نقصها و عيوبى كه داريد، از حرارت غرور مى كاهد و شعله هاى تكبر را خاموش مى كند. اما عزت نفس در مقابل، سبكى و رذالت است. عزت نفس امرى پسنديده و مطلوب است و مؤمن بايد براى تقويت آن كوشا باشد. به طورى كه با حفظ عزت نفس بتواند؛ در مقابل گناه، خود را حفظ كند و در تأمين نيازهاى خود هيچگاه در مقابل متمكنين و پولداران، خود را خوار و ذليل نكند و مناعت طبع را پيشه خود سازد.
براى آگاهى بيشتر ر.ك:
الف. مهدى نراقى، جامع السعادت ؛
ب. شهيد دستغيب، گناهان كبيره.
برگرفته از سایت پرسمان