خداوند متعال در قرآن کریمش بارها و بارها با بیان داستان ها و حکایاتی از زندگی پیشینیان و گذشتگان برای مومنین، مثال ها و لطایفی را برای زندگی بهتر بیان کرده است.
در سوره ی انبیاء نیز خداوند بعد از اینکه استجابت دعای حضرت یحیی علیه السلام را بیان می کند با بیان سه ویژگی منحصر به فرد از یک خانواده ی الهی سعی در تشویق و نزدیک کردن دیگر بندگان به این ویژگی ها را نموده است.
« فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ يَحْيى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ كانُوا لَنا خاشِعينَ[انبیاء/90] ما هم دعاى او را پذيرفتيم، و يحيى را به او بخشيديم و همسرش را (كه نازا بود) برايش آماده (باردارى) كرديم چرا كه آنان (خاندانى بودند كه) همواره در كارهاى خير بسرعت اقدام مىكردند و در حال بيم و اميد ما را مىخواندند و پيوسته براى ما (خاضع و) خاشع بودند.»
ویژگی اول
" إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ"
در قرآن مجید از دو واژه برای دعوت مردم در کارهای نیک استفاده شده، یکی کلمه ی "سبقت" و دیگری کلمه ی " سرعت" می باشد.
"سبقت" در لغت به معنای پیشی گرفتن در هر راه و کار و فکری است[1] و "سرعت" به معنای شتاب داشتن، که هم در اجسام کاربرد دارد و هم در کارها.[2]
بر خلاف تصور برخی که سرعت و سبقت گرفتن را از مصادیق عجله می دانند باید این نکته را متذکر شد که سبقت و سرعت در کارهای نیک از صفات پسندیده و نیکو ست و با کلمه ی عجله کردن تفاوت دارد.
راغب در کتاب خود می گوید:« مقصود از عجله، خواستن چیزی است که هنوز موعد و زمانش نرسیده باشد». [3]
حال در این آیه اولین ویژگی که برای حضرت یحیی و خانواده ی او بیان می کند، سرعت گرفتن در کارهای نیک است.
مصداقی در سیره ی اهل بیت علیهم السلام
مولای متقیان حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام در بیان ویژگی های خود این چنین می فرمایند:
« آن گاه که همه از ترس سست شده، کنار کشیدند، من قیام کردم و آن هنگام که همه خود را پنهان کردند من آشکارا به میدان آمدم و آن زمان که همه لب فرو بستند، من سخن گفتم و آن وقت که همه باز ایستادند من با راهنمایى نور خدا به راه افتادم. در مقام حرف و شعار صدایم از همه آهستهتر بود امّا در عمل برتر و پیشتاز بودم » [4]
که در این فرمایش به وضوح این مساله به چشم می خورد، که ایشان قبل از هر کسی اقدام به عمل و وظیفه ی دینی خود کرده اند.
ویژگی دوم
" يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً "
خدا را در همه حال می خواندند چه در حال ترس و چه در حال امید و جزء افرادی نبودند که به واسطه ی رسیدن نعمت های الهی؛ مانند انسان های ضعیف النفس دچار غرور و غفلت شوند و خدا را از یاد ببرند.
خداوند در سوره ی روم، یکی از خصوصیات افراد مشرک را این چنین بیان می دارد که، مشرکان یکی از خصوصیاتشان این است که فقط در سختی ها خدا رو می خوانند و زمانی که خوشی و راحتی برایشان پیش آمد دیگر کاری به خدا و دستورات او ندارند و او را فراموش می کنند.
« فَإِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ [روم/٦٥]مشركان تا در امنيت و آسايشند ، بر آيين شرك تعصّب دارند ،] پس زمانى كه در كشتى سوار مىشوند [و در وسط دريا امواج خطرناك آنان را محاصره مىكند] خدا را در حالى كه ايمان و عبادت را براى او [از هرگونه شركى] خالص مىكنند مىخوانند ، چون به سوى خشكى نجاتشان مىدهيم به ناگاه به آيين شرك روى مىآورند »
ویژگی سوم
" وَ كانُوا لَنا خاشِعينَ"
ویژگی سومی که برای این خانواده بیان می شود این است که می فرماید ایشان در مقابل خداوند خاشع و متواضع بودند.
خشوع در لغت به معنای اظهار تذلل و خواری در مقابل بزرگی می باشد.[5]
در روایتی از حضرت رسول صلوات الله علیه در این باره سوال شده که حضرت فرمودند:
« قال رسول الله صلی الله علیه و آله فی جوابِ السؤالِ عن الخشوعِ: التَّواضُعُ فی الصّلوةِ و أن یقبِلَ العبدَ بقَلبِهِ كلِّهِ علی ربّهِ عزّوجل [6] رسول خدا صلی الله علیه و آله در جواب سؤال از چیستی خشوع فرمودند: خشوع آن است كه در نماز متواضع و فروتن باشی و با تمام قلب و روح خویش به سوی پروردگارت توجه و اقبال داشته باشی »
قرآن مجید نیز یكی از ویژگی های مؤمنان رستگار را خشوع در نماز دانسته و فرموده است:
« قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ[مؤمنون ،/1 وـ2] به تحقیق رستگار شدند مؤمنان، آنان كه در نمازشان خشوع دارند. »
با توجه به این آیه و آیات قبل و همچنین روایات ذکر شده این نکته واضح است که جاری شدن این صفات سه گانه در زندگی هر مسلمانی، زندگی او را سرشار از عبودیت و بندگی کرده و همچنین در اجابت دعاهای آنان تاثیر بسزایی را خواهد داشت.
پی نوشت
[1]. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، ج5، ص41.
[2]. قرشى، سید علىاكبر؛ قاموس قرآن، ج3، ص255
[3]. راغب اصفهانی، ص548
[4]. سیدرضی، محمد؛ نهجالبلاغه، ترجمه محمد دشتی،ص91
[5]. مجمع البحرين، فخر الدين طريحي، ج4، ص321.
[6]. مستدرك الوسائل، ج 1، ص 98