اخبات در فرهنگ قرآن

واژه «اخبات» که در آیاتی از قرآن آمده به چه معنا است؟

پاسخ:

واژه «اخبات» از ریشه «خبت» به معناى زمین مطمئن و محکم است، و به تدریج در معناى نرمى و تواضع استعمال شده است.[1]

ابن عباس اما می‌گوید؛ «اخبات» به معنای انابه و تضرع است: «وَ أَخْبَتُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ» یعنى به درگاه پروردگارشان انابه و تضرع نمودند. مجاهد گفته: یعنى به ذکر و یاد خدا آرامش و اطمینان یافتند. و قتاده می گوید؛ یعنى به درگاهش خضوع و خشوع نمودند. البته این سه معنا به هم نزدیک است و منافاتی با هم ندارند.[2]

لذا آنچه در آیه «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُون»،[3] همچنین جمله «وَ بَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ»،[4] نیز در جمله «فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ»[5] آمده، به معناى تواضع و خشوع است؛ یعنی افراد متواضعی را که دل‌هایشان براى خدا نرم و خاشع گردیده و خود را برتر از آن نمی‌دانند که در برابر خدا به بندگی برخیزند را به بهشت ابدی بشارت ده.

بنابر این جمله «أَخْبَتُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ»، ممکن است به یکى از سه معناى زیر باشد:

1. مؤمنان راستینی که در برابر خداوند خاضع‌اند.

2. آنهایی در برابر فرمان پروردگارشان تسلیم‌اند.

3. آنهایی که به وعده‌هاى خداوند اطمینان دارند.[6]

خلاصه این‌که منظور از «اخبات مؤمنان به سوى خدا»، اطمینان و آرامش یافتنشان به یاد خدا و تمایل دل‌هایشان به سوى او است، به گونه‌ای که ایمان درون دلشان متزلزل نگشته، به این سو و آن سو منحرف نشده و دچار تردید نگردند، همان‌طور که زمین محکم این چنین است، و اشیایى را که بر گرده خود دارد نمی‌لغزاند.[7]

و این اشاره به یکى از عالی‌ترین صفات مؤمنان است که اثرش در تمام زندگى آنان منعکس است.

گفتنی است در حدیثى از امام صادق(ع) «اخبات» به معنای تسلیم آمده است: «یکى از یاران امام صادق(ع) به آن‌حضرت گفت: در میان ما مردى است که نام او «کلیب» است، هیچ سخنی از ناحیه شما را نمی‌شنود مگر این‌که فوراً می‌‏گوید من در برابر آن تسلیم هستم؛ لذا ما اسم او را «کلیب تسلیم» گذاشتیم. امام فرمود: رحمت خدا بر او باد، سپس اضافه کرد: آیا می‌دانى تسلیم چیست؟ ما ساکت شدیم، امام فرمود: به خدا سوگند این همان «اخبات» است که در کلام خدای متعال آمده است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ».[8]
 
پی نوشت:
[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 272، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 5، ص 230، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.                 
[3]. هود، 23.
[4]. حج، 34.
[5]. حج، 54.
[6]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏9، ص 66، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[7]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏10، ص 193، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.
[8]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج 2، ص 143، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق.

منبع: اسلام کوئست