یکی از مهم‌ترین موارد لزوم استقلال همانا اقتصاد مالی و نظام اقتصادی است. دارا بودن استقلال و آزاد بودن و در قید و بند کسی نبودن یکی از نعمت‌های بزرگ خداوند متعال بر انسان است که در عرصه‌های فردی و اجتماعی ظهور و بروز دارد که از جمله آنها استقلال در عرصه اقتصاد است.
دشمن با شناخت اینکه از عوامل قائم بودن و ایستادگی یک ملت «اقتصاد» می‌باشد دراین‌باره به منظور تسلیم نمودن و تضعیف روحیه جهادی در مقابل او، از شگردهایی همچون تحریم اقتصادی بهره می‌برد. البته اگر اقتصاد یک کشور مقاوم و درون‌زا باشد تحریم‌ها هیچ تأثیری ندارد اما اگر وابستگی اقتصادی به بیگانگان باشد طبیعی است که تکانه‌های اقتصاد بیرونی بر اقتصاد تأثیر می‌گذارد. البته از یک نگاه، تحریم‌های اقتصادی برکاتی همچون خودکفا شدن و تلاش و کار مضاعف و استقلال اقتصادی را به همراه خواهد داشت.
از جمله شیوه‌های برخورد دشمن، محاصره و تحریم اقتصادی و در تنگنا قرار دادن مؤمنان است و امروزه ابرقدرت‌ها برای به تسلیم کشاندن کشورها از فشار و محاصره اقتصادی استفاده می‌کنند. از این رو در این نوشتار تلاش داریم تا به یکی دیگر از نقشه‌های جنگ روانی دشمن یعنی تحریم و فشار اقتصادی اشاره کرده و نیز راه برون رفت از آن را مورد بررسی قرار دهیم.
اختلاف‌افکنی در سایه تحریم اقتصادی
تحریم یکی از شگردهای زورگویان و مستکبرینی همچون معاویه است. او محبین و پیروان علی علیه السلام را از بیت‌المال محروم می کرد و در بخشنامه‌ای نوشت: « انظروا من قامت عليه البينة أنه يحب عليا و أهل بيته فامحوه من الديوان و أسقطوا عطاءه و رزقه؛[1] بر هر کس که محبت امیرالمؤمنین علیه السلام را دارد و بر محبت او بینه اقامه شد نام او را از دیوان حذف کنید و سهمیه او را از بیت‌المال حذف کنید.»
این، تحریم اقتصادی به خاطر محبت امام علی علیه السلام است. یکی از آیاتی که دلالت بر تحریم اقتصادی دشمن به منظور ایجاد شکاف و تفرقه بین صفوف متحد و به هم فشرده جامعه اسلامی می‌کند این آیه کریمه است که می‌فرماید: «هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنْفِقُوا عَلَىٰ مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّىٰ يَنْفَضُّوا وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ؛ [2] فقط آنانند که می گویند: به کسانی که نزد پیامبر خدایند، انفاق مکنید تا [از پیرامون او] پراکنده شوند. در حالی که خزانه های آسمان ها و زمین در سیطره خداست، ولی منافقان نمی فهمند.»
منافقین با قصد ایجاد شکاف و تفرقه در جامعه اسلامی، تحریم اقتصادی را با برنامه عدم انفاق بر فقراء مهاجرین که گرداگرد رسول خدا به منظور نصرت و اجرای مقاصد او اجتماع نمودند پیشنهاد کردند.[3] خداوند متعال در رد و ابطال دیدگاه سخیف و شرک‌آلود آنها، با اشاره به مسئله رازقیت خداوند متعال و اینکه خزائن ارض و سماء به دست اوست، ناکارآمدی تحریم‌های اقتصادی را بیان می‌کند. این، یکی از نقشه‌های دشمن بود و برخورد با این دشمنی‌ها مصداق جهاد تبیین است. در ادامه به بیان برنامه‌های دین در خنثی‌سازی نقشه دشمن می‌پردازیم.
حفظ استقلال اقتصادی و نفی سلطه بیگانگان
قرآن کریم مسلمانان را به استقلال اقتصادی و سیاسی و نفی سلطه بیگانگان توجه داده است و یکی از ویژگی‌های یاوران و همراهان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را خودباوری و استقلال و مقاومت آنها بر پای خویش معرفی می‌کند و در قالب تمثیل می‌قرماید: «وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ؛[4] و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و به‌قدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی‌دارد.»
این آیه، استقلال و خودکفایی آنان را یادآور می‌شود.[5] زیرا آنان را به مزروعی تشبیه می‌کند که جوانه، ریشه، ساقه، شاخه و محصولش را خود برآورده، در همه شئون خودکفاست.[6] و در تغلیظ و تحکیم، همانند بنیان مرصوص هستند زیرا اگر زرعی که ساق غلیظ نداشته باشد همانند گیاهی که ریشه ندارد توان مقاومت ندارد. وجه تشبیه به زرع در آیه شریفه آن است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که مردم را به دین خد فرا خواند ضعیف و کم یاربود؛ آرام آرام یکی پس از دیگری دعوت او را اجابت کردند به گونه‌ای که جمعیت مسلمانان زیاد و قوی شدند؛ همانند زرعی که ابتدا بذر بود آرام آرام قوی شد و روی پای خود ایستاد و این از روشن‌ترین و صحیح‌ترین مثال‌هاست.[7]
حکمت دارا بودن نظام اقتصادی مستقل
عمل نکردن به نظام اقتصادی اسلام و وابستگی به دیگران، قهر و عذاب الهی را به دنبال دارد زیرا وابستگی به دیگران و رفع نیازهای مسلمانان به دست دشمنان، نوعی احسان به مسلمانان است و احسان آنان موجب جذب قلوب مسلمانان به بیگانگان می‌شود همچنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «جُبِلَتِ الْقُلُوبُ عَلَى حُبِ مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهَا وَ بُغْضِ مَنْ أَسَااءَ إِلَيْهَا؛[8] دلها در بند دوستى آن كسی هستند كه نيكى به آنها كرده و دشمنی آنكه بدى به آنان كرده است.»
در حیوانات نیز این حقیقت جاری است؛ لذا محبت به کفار، رکون به سوی آنان است؛ در حالی که قرآن کریم رکون به سوی ظلمه را ممنوع کرده و می‌فرماید: «وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ؛[9] و به کسانی که [به آیات خدا، پیامبر و مردم مؤمن] ستم کرده اند، تمایل و اطمینان نداشته باشید و تکیه مکنید که آتش [دوزخ] به شما خواهد رسید ودر آن حال شما را جز خدا هیچ سرپرستی نیست، سپس یاری نمی شوید.»
تولید داخلی و مقاوم نمودن اقتصادی
شایان ذکر است کفار هم به مجرد رکون و تمایل به آنها راضی نمی‌شوند بلکه برای به زیر استبداد کشاندن مسلمانان و عبد نمودن و ذلیل کردن آنها تلاش می‌کنند. بنابراین ضرورت مستقل بودن در نظام اقتصادی روشن می‌شود. با اهتمام به نظام اقتصادی مستقل، امام علی علیه السلام فرمودند: «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ اِفْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اَللَّهُ؛[10] کسی که با وجود داشتن آب و خاك (زمین) نيازمند (فقیر) باشد، خداوند او را [از رحمت خود] دور می گرداند. »
ملتی که آب و زمین کشاورزی به اندازه کافی دارد ولی آب‌ها را مهار و زمین را اصلاح نکند و از آنها بهره‌برداری نکند و در اثر کم‌کاری یا بد کاری محتاج گردد از رحمت حق دور باد. چنین گمان نشود که تنها امت‌های گذشته همچون قوم عاد، قوم ثمود، قوم مدین و ظالمین به جهت مخالفت با فرمان‌های الهی و انبیای خود از رحمت حق دور شدند بلکه این خطر برای امتی که نسبت به تولید داخلی و مقاوم نمودن اقتصادی کوتاهی کند و به وابستگی اقتصادی سوق داده شود نیز مطرح است.
پی‌نوشت
[1]. شرح نهج البلاغة لابن أبی الحديد، ج11، ص45.
[2]. سوره منافقون: آیه 7.
[3]. المیزان فی تفسیرالقرآن، ج19، ص 282.
[4]. سوره فتح: آیه 29.
[5]. تفسیرتسنیم، ج16، ص675.
[6]. تفسیرتسنیم، ج1، ص 540.
[7]. التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص 337.
[8]. تحف العقول، ص37.
[9]. سوره هود: آیه 113.
[10]. بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص۶۵.
از بارزترین مصداق‌های انحراف و گردنکشی سران استکبار و منافقان، تحریم اقتصادی است که علیه جامعه اسلامی به راه می‌اندازند؛ چنان که نه تنها خود از کمک‌های اقتصادی دریغ می‌کنند بلکه دیگران را نیز به عدم مساعدت مالی تحریک می‌‌نمایند تا بلکه بتوانند از طریق فشار بر جامعه اسلامی مردم را از مسیر انقلابی و مکتبی دور نگه دارند.