بنا بر فرمایشات اهل بیت علیهم‌السلام دشمنی با امیرالمومنین علیه‌السلام با ایمان سازگار نیست و بکار بردن تعبیر مومن درباره ایشان تنها به معنای اسلام و تعصب بر عقیده بوده است.
مقام معظم رهبری در یکی از بیانات خود غالب اطرافیان سران «جمل» را مؤمن معرفی می‌نمایند، ایشان می‌فرمایند: «من یک‌وقت در دوران زندگی تقریباً پنج‌ساله حکومت امیرالمؤمنین (علیه‌الصّلاةوالسّلام) و آنچه پیش آمد، مطالعات وسیعی داشتم. آنچه من توانستم به‌عنوان جمع‌بندی به دست بیاورم، این است که «تحلیل سیاسی» ضعیف بود. البته در درجه بعد، عوامل دیگری هم بود؛ اما مهم‌ترین مسئله این بود. والّا خیلی از مردم هنوز مؤمن بودند؛ اما مؤمنانه در پای هودج ام‌المؤمنین در مقابل علی (علیه‌السلام) جنگیدند و کشته شدند! بنابراین، تحلیل غلط بود».[1]
از طرف برخی، شبهاتی مرتبط با این فرمایشات مطرح‌شده است. ازجمله شبهات اینکه، چگونه ممکن است افرادی در برابر امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام شمشیر بکشند و بجنگند، اما بااین‌حال مؤمن محسوب شوند؟ مگر خشم و بغض بر امیرالمؤمنین علیه‌السلام بنا بر روایات کفر و نفاق محسوب نمی‌شود؟ همان‌گونه که از پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله روایت‌شده است: «يَا عَلِيٌّ حُبُّكَ إِيمَانٌ وَ بُغْضُكَ نِفَاقٌ وَ كُفْرٌ»؛[2] «ای علی! دوست داشتن تو ایمان و خشم گرفتن بر تو نفاق و کفر است».
کلید حل این شبهه پیرامون فرمایشات مقام معظم رهبری ، دقت در معنای ایمان و اصطلاح مؤمن است. کلمه مؤمن از لحاظ لغت گاهی به معنای انسان ِمعتقد به کارمی‌رود،[3] حتی اگر اعتقادش غلط باشد، مثلاً گفته می‌شود فلان گروه یا شخص، مؤمنانه و با قصد قربت جنایتی را مرتکب گردید. مطمئناً منظور این نیست که جنایتکاران افراد خوبی هستند، بلکه در این جمله می‌خواهیم اوج فریب‌خوردگی و انحراف فرقه‌های منحرف را نشان دهیم.
گاهی مؤمن به معنای مسلمان به کار می‌رود،[4] کسی که احکام اسلام بر او جاری است و جان، مال و آبروی او در حدود قوانین اسلام محفوظ است. اگر مؤمن در کلام مقام معظم رهبری به این دو معنا باشد، مشکل و شبهه خودبه‌خود حل می‌شود. اصحاب جنگ جمل مسلمان بوده‌اند و اصل اسلام آن‌ها از طرف ما شیعیان مورد تردید واقع نشده است، علاوه بر اینکه اصحاب جمل به سران خود بسیار دل‌بسته و معتقد بودند و تا پای جان برای حفظ شتر نمادین معروف به جمل ایستادگی می‌کردند.[5]
اصطلاح مؤمن معنای سومی نیز دارد که در معنای خاصی مقصود است که در روایات شرایط ویژه‌ای برای آن ذکرشده است.[6] در این معنا فقط افرادی که اعتقاد صحیح دارند و طبق آن عمل می‌کنند مؤمن هستند و ایمان مرتبه بالاتر از اسلام است. در بیانات مقام معظم رهبری مقصود این معنا از ایمان نیست؛ زیرا نمی‌توان خشم گیرنده بر امیرالمؤمنین علیه‌السلام را مؤمن و اهل نجات دانست.
پی‌نوشت:
[1]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با فرماندهان سپاه، 26/06/1370: https://b2n.ir/s28442.
[2]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ دوم، داراحیاء التراث العربی، 1403ق، ج36، ص231.
[3]. فرهنگ دهخدا، ذیل واژه مؤمن.
[4]. همان.
[5]. الطبری، ابن جریر، تاریخ الطبری، چاپ اول، بریل، بیتا، ج3، ص528.
[6]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق، ج2، ص26.