به طور کلی نوشته‌ها و کتب را می‌توان از لحاظ فایده داشتن به دو بخش تقسیم کرد:
1- بخشی که فایده آن تنها با فهمیدن و یاد گرفتن مطالب کتاب و تصحیح افکار و رفتار به وسیله آن است و اگر این کتب را بخوانی و چیزی از مطالب آن یاد نگیری فایده‌ای برای شما نخواهند داشت.
غالب کتاب‌ها از همین قسم هستند. اگر کتاب آموزشی، علمی، تخیلی، اخلاقی، پلیسی، رمان و... می‌خوانیم برای این است که معانی آن را بفهمیم و از آن فایدهایی مانند: تصحیح اخلاق یا رفتار، یا اطلاعات عمومی و یا سرگرمی را به دست آوریم.
2- بخش بسیار قلیلی هم از کتب هستند که بعضی اوقات بدون فهم معنا و مفهوم آن نیز می‌توان از آن فایده‌هایی برد. مانند: کتب اشعار که در برخی مواقع حتی اگر معنای آن را هم به طور دقیق ندانیم خواندن آن به خاطر وزن و قافیه‌ای که دارد باعث ایجاد نوعی سرور و لذت در ما می‌شود. و یا برخی از وردها و تعویذات حالت سحر دارند که آثار وضعی به دنبال دارند و نیازی به فهم معنای آن برای ایجاد این نوع آثار نیست.
حال سوال این است که قرآن کریم که سخن خدای متعال است و کتاب شفاء، هدایت، رحمت و موعظه است جزء کدام یک از این کتب است؟ آیا مانند شعر یا کلمات سحر است که با صرف تکرار کلمات و بدون درک معنا و مفهوم آن آثاری داشته باشد؟ یا اینکه برای بهره بردن از آن حتما باید به معنا و مفهوم آن نیز پی ببریم و با این طریق افکار و اعمال خود را تصحیح نماییم؟
در جواب باید بگوییم که:
آیات و روایات زیادی به تلاوت قرآن سفارش نموده‌اند و ثوابهای بسیاری نیز برای آن بیان نموده‌اند:
فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ « پس هر مقدار كه برايتان ميسر است از قرآن بخوانيد».[مزمل/73]
حضرت باقر عليه السّلام نیز فرمودند:
كه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده: هر كس در يك شب ده آيه از قرآن بخواند از غافلين نوشته نشود، و هر كس پنجاه آيه بخواند در زمره ذاكرين نوشته شود و هر كس صد آيه بخواند در زمره قانتين نوشته شود، و هر كه دويست آيه بخواند از خاشعين نوشته شود، و هر كه سيصد آيه بخواند از فائزين نوشته شود، و هر كه پانصد آيه بخواند از جمله مجتهدين نوشته شود، و هر كه هزار آيه بخواند براى او (ثواب انفاق) يك قطار از طلا نوشته شود- و قنطار پانزده هزار مثقال طلا است، كه هر مثقالى بيست و چهار قيراط است- كه كوچكترين آنها باندازه كوه احد و بزرگترين آنها باندازه آنچه ميان زمين و آسمان است.[1]
این نوع تاکیدات فراوان به تلاوت باعث نوعی طرز تفکر برای مومنین شده است که بیشتر صرف تلاوت قرآن مورد تاکید خدا و ائمه علیهم‌السلام می‌باشد. و نیاز ضروری به تفکر و تامل در آیات نمی‌باشد. از همین رو نیز مومنین سعی می‌کنند در هر روز چندین آیه را به عربی تلاوت نمایند و مجالس ختم برگزار نمایند که در آن مجالس سعی بر این است که یک و یا چندین دور قرآن کریم ختم شود تا این که با این کار ثوابهای اخروی زیادی را بتوانند کسب نمایند.
این در حالی است که اگر ما به ماهیت قرآن توجه کنیم و بررسی کنیم که هدف از نزول قرآن چه بوده است به نتیجه متفاوتی خواهیم رسید. آیا غیر از این است که این کتاب نیز حداقل مانند اغلب کتاب‌های علمی و اخلاقی است که دارای معارف و مطالبی است و می‌خواهد آنها را به مخاطبانش منتقل نماید. مگر نه این است که این کتاب، کتاب هدایت است تا انسان‌ها را به راه راست هدایت نماید و فرقان است تا راه حق را از راه باطل نشان دهد. و کتاب موعظه است تا با آن پند گیریم و آیا این استفاده‌ها از قرآن بدون فهم معانی و مفاهیم آن ممکن است؟ برای همین است که حضرت امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
هر آينه قرآن با سرعت و شتاب خوانده نشود، و بايد هموار و شمرده و با آهنگ خوش خوانده شود، و هر گاه به آيهاى كه در آن نام بهشت برده شده است گذر كنى آنجا بايست، و از خداى عزوجل بهشت را بخواه، و چون به آيهاى كه در آن ذكر دوزخ است گذر كنى نزد آن نيز ايست كن و از دوزخ بخدا پناه ببر.[2]
البته صرف تلاوت قرآن بدون فهم معنای آن و حتی صرف نگاه کردن به صفحات قرآن و همراه داشتن آن نیز برای کسانی که به این کتاب معتقد هستند و توجه دارند که حاوی کلمات خدای متعال است دارای آثار و فوایدی است و کسی منکر آن نیست. ولی آنچه که در این نوشتار بر آن تاکید می‌شود هدف اصلی و بهره عظیم بردن از این کتاب آسمانی است که جز با فهم و تامل در معانی و پند پذیری و عمل به دستورات آن ممکن نخواهد بود. و ثوابهای عظیمی هم که برای تلاوت قرآن گفته شده اینچنین خواندنی است.
-----------------------------
پی نوشت:
[1] كلينى، محمد بن يعقوب - مصطفوى، سيد جواد، أصول الكافي / ترجمه مصطفوى، 4جلد، كتاب فروشى علميه اسلاميه - تهران، چاپ: اول، 1369 ش.
[2] كلينى، محمد بن يعقوب - مصطفوى، سيد جواد، أصول الكافي / ترجمه مصطفوى، 4جلد، كتاب فروشى علميه اسلاميه - تهران، چاپ: اول، 1369 ش.