رهروان ولایت ـ تنبیه، از روش های تربیتی است که در جای خودش می‌تواند روشی بازدارنده و گاهی اصلاحی باشد.
تنبیه از ریشه‌ی «نُبه» به معنی بیدارشدن از خواب، گرفته شده است و در لغت به معنی بیدار کردن، واقف گردانیدن بر چیزی و آگاه کردن، آمده است.
اصطلاحا: مواجه سازی (رویارویی) متربی خطاکار با یک تجربه‌ی ناخوشایند به منظور آگاه ساختن وی از پیامد رفتار نامطلوب خود و جلوگیری از تکرار آن است. [1]
مکانیسم (سازو کار) تاثیر تنبیه چیست؟ گفته شده که انسان دارای حب ذات (علاقه ی به خود) است و این علاقه مبنای تمام رفتار اوست. بر اساس همین میل و علاقه است که کارهایی می‌کند و کارهایی را ترک می‌کند. تنبیه با درگیر شدن با این میل -با توجه به تعریف اصطلاحی (مواجه سازی متربی با امر ناخوشایند)- کار اصلاحی را انجام می‌دهد.
قلمرو کاربرد تنبیه: تنبیه از روش‌هایی است که تمامی مراحل رشد انسان را شامل می‌شود و در پهنای عمر انسان کاربرد دارد چراکه محدودیت‌ها و ضعف‌هایی که باعث خطای انسان می‌شود همیشه با انسان هست در نتیجه تنبیه هم که نقش اصلاح‌گری دارد همیشه کاربرد دارد.
انواع تنبیه: 1- عاطفی که بر روان اثر می‌گذارد و مستقیم به جسم کار ندارد. 2- جسمی، که مستقیم بر جسم اثر می‌گذارد.
مراحل کاربرد تنبیه
1- تغافل: گام اول در اجرای روش تنبیه، تغافل است. مربی در این مرحله خطا را نادیده می‌گیرد؛ زیرا حرمت متربی حفظ می‌شود و از سویی قدر و منزلت مربی هم حفظ می‌گردد.
2- تغییر در چهره: اگر تغافل موثر نشد تنبیه با نگاه پیش می‌آید.
3- تنبیه با کنایه: تذکر غیر مستقیم و در قالب کنایه می‌تواند تاثیر گذار باشد چراکه زبان اشاره گویاتر از تصریح است.
4-تذکر مستقیم و غیر علنی: در این مرحله در خلوت و به دور از چشم دیگران متربی را مورد خطاب، و خطایش را متذکر می‌شویم.
5- تهدید: در این مرحله متربی را از عاقبت بد رفتارش و پیامدهای آن آگاه می‌کنیم.
6- محروم سازی: به معنای سلب نعمت است. در این مرحله فرد خطاکار از یک شیء مادی و یا معنوی محروم می‌شود. شدید ترین نوع محرومیت، محرومیت گروهی و طرد اجتماعی است که شاید کاملترین نوع هم باشد.
7- توبیخ و سرزنش
8-تنبیه بدنی؛ این مرحله آخرین مرحله در تنبیه است که با شرایطی می‌توان از آن بهره برد.
ادامه مباحث ان شاءالله در جلسات بعد.
---------------------------------------------------
پی‌نوشت:
[1] روشهای آسیب زا در تربیت از منظر اسلامی، محمد رضا قائمی مقدم، ص 137
خلاصه ای از بیانات استاد مهیار در حلقه معرفت، مربوط به تاریخ 93/04/09
خلاصه سایر جلسات ایشان : www.jonbeshnet.ir/category/435