زرتشت فرزند پوروشسپ است و تاريخ حقيقي تولد او بسيار مجهول است. روايات ايراني تولد او را حدود 660 قبل از ميلاد بيان كرده اند. ولي بعضي ديگر با قراين و دلايل موجه، تولد او را 1786 قبل از ميلاد دانسته اند. او قبل از بعثت حضرت موسي _عليه السلام_ تبليغ دين خود مي كرده است.(1)
زرتشت از هفت سالگي به فراگيري علم و حكمت پرداخت و در پانزده سالگي موفق به گرفتن «كُشتي» _نام كمربند مقدس زرتشتيان است_ شد. او از آغاز عمر به خوي مهرباني و سرشت لطيف معروف گرديد. در هنگام بروز قحط سالي كه مصادف با دوران جواني او بود نسبت به سالخوردگان حرمت و رأفت و دربارة جانوران محبت و شفقت به عمل آورد. هم چنين در حملة تورانيان به ايران، به پرستاري زخميان جنگ پرداخت.
روح او از ديدن ظلم و بي نظمي در جوامعِ بشري ناراحت بود و تفكر دربارة مسألة شرّ و راز وجود، غالباً اوقات او را مي گرفت. بنابراين در سنين بيست سالگي پدر و مادر و همسر خود را رها كرده، براي يافتن اسرار مذهبي و پاسخ مشكلات روحاني، كه اعماق ضمير او را پيوسته مشوّش مي كرد، در اطراف جهان به گردش و تفكر پرداخت. او تصميم بر آن داشت، تا آن قدر به تفكر بپردازد كه راه رستگاري و نجات را بيابد.
او بعد از ساليان متمادي به حقيقت پي برد و دانست كه همان گونه كه روز و شب، و تاريكي و روشني باهم آميخته شده اند، خير و شر نيز به هم آميخته اند. او دريافت كه دو نيرو بر جهان حكومت مي كنند يكي خير و ديگري شر.
چون به سي سالگي رسيد مكاشفاتي به او دست داد. روايات در اين باب به قدري اغراق آميز است كه براي او معجزات عجيب و كرامات غريب ذكر كرده اند. از چگونگي حضور او در محضر الهي سرگذشتي بسيار جاذب و جالب روايت مي كنند كه خلاصة آن اين است: چون زرتشت در آن انجمن آسماني و جايگاه برين وارد شد، ساية او محو گرديد. زيرا پرتو تابش فرشتگان و اشعة درخشان ارواحِ علوي در پيرامون او، وجود او را چنان مستغرق نور ساخته بود كه سايه اي باقي نماند. پس اهورا مزدا او را به پيامبري برگزيد و امر فرمود كه حقايق و تعاليم و تكاليف آئين بهتر زيستن را به عالميان بياموزد.
او هشت سال با شش فرشتة مقرّب (امشاسپندان) گفت و شنود كرد و بر روشنايي ضمير خود افزود. ده سال ديگر بر زرتشت گذشت و عبادت و پرستش مزدا مي كرد و پيوسته از مردم روزگار جفا و آزار مي ديد. او بعد از مبعوث شدن به پيامبري، رسالت خود را آغاز كرد، و اولين ايمان آورنده به او عموزاده اش بود. بعدها در يكي از بلاد شرقي ايران به دربار شاهي بنام «ويشتاسپ» راه يافت و مدت دو سال طول كشيد تا اين پادشاه را به دين خود درآورد، ليكن كارپانها (روحانيان آن زمان) كه در اوستا به بدي از آنها ياد شده، شاه را بر عليه او تحريك كردند و زرتشت مدت دو سال زنداني شد.
بعد از دو سال با معجزه اي كه از او حاصل شد، آزاد شده و شاه و تمام درباريان به دين او گرويدند، شاه با تمامي امكانات به نشر دين زرتشت پرداخت. زرتشت عمر خود را صرف ترويج دين اهورا مزدا در ميان ايرانيان كرد. در اين زمان دو جنگ با دشمنان برپا ساخت. در جنگ نخست فتح و پيروزي بزرگي حاصل شد، و در جنگ دوم كه زرتشت هفتاد و هفت ساله بود، نيز پيروز شد، ولي كشته شد. نوشته اند يكي از تورانيان آن پيامبر يزداني را در برابر محرابِ آتش و هنگام عبادت به قتل رسانيد.
ديني كه اين پيامبر ايراني تعليم فرمود، يك آئين اخلاقي و طريقة يگانه پرستي است. او خداي معبود و متعال دين خود را اهورا مزدا لقب داد يعني «خداي حكيم». اين نامگذاري به جهت معروف بودن اسم مزدا در زمان او بود و بدون شك «اهورا مزدا» را همگي خداي عالَم و خلّاق و نظام طبيعت مي دانسته اند.(2)
چون زرتشت عقيدة اكثريت عوامِ مردمِ زمان را منكر گرديد، آئين خود را بر اساس چند اصل و اساس قرار داد و خلق را به قبول آن دعوت است :
1- به پيروي از مكاشفات و الهامات، خويشتن را پيامبري مبعوث از طرف اهورا مزدا اعلام كرد و در «گاتها» تكرار فرمود كه خداوند او را برانگيخته و مأمور ساخته، و دين او بهترين و كامل ترين دين نسبت به اديان سابق مي باشد.
2- از آن همه ارواح و خدايان، فقط يك روان خوب و نيكو را كه اهورا مزدا باشد پذيرفته، و او را بالاترين و بزرگترين خدايان دانست. او خود را رهبر مبارزه با بدي و دروغ، و راهنمايي به راستي و راستگويي معرفي كرد. و برخلاف عقايد بعضي از متأخرانِ جماعت زرتشت، آن پيامبر، اراده و مشيت اهورا مزدا را باعث خلقت موجودات دانست، چنان كه در آية آخرين از گاتها دارد، اهورا مزدا موجب و موجد هم نور و هم ظلمت مي باشد.
3- اهورا مزدا ارادة قدوسي خود را به وسيلة روح مقدس و نيكو نهاد از قوه به فعل در مي آورد، و اعمال الهي او به دستياري ارواح مقدس كه «امشاسپنتا» گفته مي شوند، اجرا مي شود كه عبارتند از: فرشتة پندار نيك (وهومنه)، فرشتة راستي و عدالت (آشا)، فرشتة نيرو و قدرت كامل (خشترا)، فرشتة رسايي و كامروايي (هورواتات)، فرشتة شفقت و لطف و باروري (آرمايتي) و فرشتة بقا و جاويداني (امرتات).
4- با آن كه اهورا مزدا در عوضِ جلال خود هيچ ضدي ندارد، مع ذلك زرتشت معتقد است كه در برابر هر نيكي يك بدي موجود است، چنان كه در برابر آشا، يعني راستي و حقيقت، دروغ و باطل جاي گرفته است. از كتاب گاتها مشهود است كه زرتشت همان طور كه دائماً در عالم طبيعت به تنزيه و تطهير از عناصر بد و وجودهاي ناپاك دعوت مي كند، در حيات انساني نيز آدميان را به روش راستي و نيكي و پرهيز از بدي و دروغ مي خواند.
5- او آتش را فقط يك رمز قدوسي و نشاني گرانبها از اهورا مزدا مي دانسته است كه به وسيلة او به ماهيت و عصارة حقيقت عِلوي خداوند دانا مي توان پي برد.
6- سرانجام اين تنازع و نبرد خير و شر چگونه خاتمه خواهد يافت؟ آنچه مسلّم است اينكه زرتشت بي هيچ شك و شبهه اي معتقد بوده كه چون دورِ زمان تكميل شود، اهورا مزدا پيروز، و بر خصم ناپاك و زشتكار چيره خواهد گرديد.
دين زرتشتي نخستين مذهبي است كه در جهان از مسئلة حيات عقبي و مسألة قيامت سخن به ميان آورده و مسألة آخرالزمان را به مفهوم كاملِ خود طرح كرده است.
كتاب اوستا پيام زرتشت است، كتابي است كه از اميد و وارستگي سخن مي گويد، اين كتاب مجموعاً داراي هزار فصل و 21 كتاب بوده كه اوستاي هخامنشي 815 فصل آن را داشته و در زمان ساسانيان فقط 347 فصل آن گردآوري شد و امروزه حتي ربعِ اوستاي ساساني در دست نيست.
اوستاي فعلي عبارت از پنج دختر است: 1- يسنا 2- ويسپرد 3- ونديداد 4- يشت 5- خورده اوستا
1- يسنا: يسنا به معني پرستش و ستايش و نيايش است و قسمت اساسي اوستا محسوب مي شود و در هنگام مراسمات مذهبي سروده مي شود. داراي 72 فصل است كه هريك را «هات» خوانند.
از قسمت هاي بسيار قديم و اصيل يسنا، هات دوازدهم است به عنوان نمونه آمده است: «من مزدا پرست زرتشتي هستم، ستايشگر امشا سپندانم، باور دارم به خداوندگاري اهورا مزدا ...».
2- ويسپرد:ويسپرد به معني همة سروران. در ادبيات فارسي به معني دلير و دانا و باخرد است. ويسپرد كتاب مستقلي نيست و مي توان گفت مجموعه اي از ملحقات يسناست كه در هنگام رسومات مذهبي همراه يسنا سروده مي شود.
3- ونديداد:ونديداد به معني قانون است. مندرجات آن مختلف است و هر فصلي از آن را «فرگرد» گويند و مجموعاً 22 فرگرد است. فردگرد اول در آفرينش زمين، دومي در داستان جم (يمَ)، سومي در خوشي و ناخوشي زمين. اما اغلب فرگردها در قوانين مذهبي و احكام ديني از قبيل سوگند خوردن، پيمان داشتن، نظافت و تطهير، توبه و انابه، ... مي باشد.(3)
4- يشت:يشت به معني نيايش و فديه، اما براي ستايش پروردگار و نيايش امشاسپندان و فرشتگان است. يشت هايي كه تا امروز باقي مانده است 21 سرود براي ايزدان است كه به احتمال زياد 30 يا 31 سرود به شمارة روزهاي ماه بوده است كه هركدام به نام يك امشاسپند و ايزد نامگذاري شده بود. ضمناً اين بخش از مهم ترين متن ها براي تحقيقِ تاريخي در دين زرتشت مي باشد.
5- خرده اوستا:خرده اوستا به معني اوستاي كوچك كه آذر به مهراسپند در زمان شاپور دوم (310 – 379 ميلادي) آن را تأليف كرد و مشتمل بر دعاها و نمازهايي است كه بيشتر در جشن ها و عيدها و يا مراسم سدره پوشي و كُشتي بستن و يا ازدواج و سوگواري خوانده مي شود.(4)
خورده اوستا مجموعه اي برگزيده از ديگر بخش هاي اوستا (يسنا، ويسپرد و يشت ها)، با تصرفاتي درخور توجه است كه مانند يك كتاب مدون از دعا مي باشد.
در سراسر اوستا، زرتشت پيروان خود را به پاكي روح و جسم و عناصر و پاكي مسكن و هر آنچه مربوط به زندگاني است دعوت مي كند.
پاورقی:
1. - پور داود، ابراهيم، اوستا، انتشارات دنياي کتاب، 1382، ص 26.
2. - ايزدپناه، مهرداد، آشنايي با دين زرتشت، ص 45.
3. - جميس دامستتر، مجموعه قوانين زرتشت، ترجمة موسي جوان، ص 49.
4. - پور داود، ابراهيم، اوستا، ص 56 - 59.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات