براي اين‌كه بتوانيم از ريا و دوروئي و خودنمايي دور شويم چه كاري انجام دهيم؟

شناخت انگيزه هاي خودنمايي مي تواند كمك بسيار خوبي براي درمان آن باشد. در ابتدا با اين انگيزه ها آشنا مي شويم و بعد متناسب با هر كدام، راه حلي بيان مي‌داريم. البته قبل از هر چيز لازم است بدانيم كه خودنمايي مي‌تواند در لباس علم، مهمانداري، ورزش و عبادت و... ظاهر شود.

الف: ستايش خواهي ميل به خودنمايي، خواستاري جلب توجه كردن، دوستداري سرشناس شدن و مقبوليت اجتماعي از نيازهاي عاطفي و رواني افراد به شمار مي‌رود. اما در جوان اين ميل زنده تر و فعال تر است.(1)
درمان كلي: ما بايد مراقب باشيم كه اين ميل را به مسائل عبادي و بندگي سرايت ندهيم. اما در بقيه كارها تا حدي اين ميل پذيرفته شده است و حتي باعث رشد مي گردد. مثلاً اشكالي ندارد كه فرد با كار هنري و يا درخشيدن در يك كار اين ميل را ارضا كند. البته اين كار بايد به گونه انجام شود كه باعث خودخواهي و غرور نشود.
ب: احساس حقارت ضعف ها و زبوني ها، كمبودها و نارسايي ها، ناداري ها و ناتواني ها و بالاخره كاستي ها و عقب ماندگي ها در زندگي عموم افراد مسائلي هستند كه آنان را به احساس كمتري و كوچكي و حقارت وا مي دارد.(2) بعضي افراد براي جبران اين كمبودها دست به «اعمال جبراني» مي زنند تا اعلام كنند كه من چيزي كم ندارم و... . اما اغلب مشكلاتي به بار مي آورد. فردي كه از درون احساس پوچي مي‌كند به هر ترفندي چنگ مي زند تا از آن نجات يابد. امّا همه بي فايده اند. او بيشتر تلاش مي كند به ديگران بنماياند كه چيزي كم ندارد(3) و اين خودنمايي و تظاهر را در لباس، گفتار و نوع كلمات، شيوه هاي رفتاري حتي در عبادات نشان مي دهد.
درمان: از منظر روانشناسي عقده حقارت از وجود نقص در بدن، محروميت روحي و مادي، رفتار خشن اطرافيان، لغزش هاي اخلاقي و تداعي و تجديد خاطر آنها و وجود يك خاطره تلخ و حادثه غمبار رخ مي دهد. البته هميشه عقده حقارت به شكل خودنمايي و تظاهر خود را نشان نمي دهد. گاهي باعث گوشه نشيني، خودخوري و سرانجام افسردگي مي گردد.(4)
در درمان بايد به اين نكته توجه داشت كه:
1. احساس حقارت زنگ خطر و موهبتي است كه انسان را مي تواند آگاه كند تا او با اراده خود دنبال حل مشكل بر آيد.
2. عقده حقارت وقتي است كه انسان در ابتدا احساس حقارت مي كند و اگر در پي درمان بر نيايد، در نتيجه آن را قبول مي كند و براي خود بازگو مي كند.
در واقع، احساس حقارت نتيجه آن، ادراك حقارت و ثمره ادراك حقارت، ايجاد عقده حقارت در انسان مي باشد.
دكتر ب رامينس مي گويد: «هنگامي كه به حقارت و عدم كفايت خود معتقد شديم خود را زنداني كرده ايم».(5)
بهترين راه درمان در اين قسمت: 1. انسان لازم است از خود و استعدادهايش ارزيابي بالايي كند. سرمايه و توانايي هاي ما محدود نيست اگر نقصي در جسم و روحمان داريم، سعي كنيم استعدادهاي بالقوه مثبتمان را بسيج كنيم و به خود حركت دهيم. موفقيت هاي جانبازان، معلولين و... سرمشق ماست.
2. گاهي فراموشي گذشته، نعمت است. اين امر باعث آرامش خاطر انسان مي شود. گاهي لازم است انسان با مشكلات كنار بيايد، گذشته تلخ خود را فراموش كند و واقع بين باشد تا درمان شود.
3. جايگزين كردن افكار مثبت در ذهن، تلقين مثبت، استفاده از كلمات با بار هيجاني مثبت (عدم همنشيني با افراد منفي باف) از راه هاي موثر درمان خود كم بيني است.
4. تلاش و كار (بهترين درمان است)، كار، جسم را ورزيده و روح را بانشاط مي كند. امروزه كاردرماني يكي از درمان هاي موفق در افسردگي، اضطراب، حقارت و... به شمار مي رود.(6)
ج: اختلال شخصيت نمايشي ويژگي اصلي اين اختلال، رفتار توجه طلبانه و هيجان پذيري «مفرط و فراگير» است. اين الگو در اوايل بزرگسالي و در زمينه هاي گوناگون ظاهر مي شود از جمله اختلال هاي ديگري كه جنبه تظاهر دارد. اختلال شخصيت خودشيفته و اختلال ساختگي (تمارض) است.(7)
درمان: اين بيماري ها با مراجعه به مشاوره هاي روانشناسي و انجام تمرين هاي خودياري اي كه مشاور به انسان مي دهد قابل درمان است اين قسم (اختلالات شخصيت نمايشي، خودشيفته و ساختگي) از موارد قبلي بسيار وخيم تر است كه روان درماني و گاهي دارودرماني مي طلبد و اراده فرد و كمك اطرافيان در حل اين مشكل بسيار مهم است.
د: جلب منفعت و دفع ضرر گاهي انسان براي كسب منفعت و دفع ضرر ديگران تظاهر و خودنمايي و ريا مي كند. در كارهاي خير لازم به ظاهرسازي دروغين نيست. اما برخي براي جلب منفعت و دفع خطر و ضرر از اين ترفندها كمك مي گيرند ( يكي از راه هايي كه دشمن و شيطان از آن براي فريب استفاده مي كند همين راه است)
طبق آنچه گفته شد بايد گفت كه ريا و تظاهر مذموم اغلب به علت احساس حقارت، عدم ارزشمندي و عزت نفس، غفلت از استعدادهاي بالفعل و بالقوه،و فزون خواهي و هواي نفس پديد مي آيد. حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: «نفاق المرء من ذل يجده في نفسه».(8) دورويي و تظاهر فرد از احساس كوچكي اي است كه فرد در خود احساس مي كند.
برخي از راه هاي ديگر درمان 1. توجه به جايگاه و مقام و منزلت خود، مثل خليفه الله بودن، مسجود ملائك شدن.
رسد آدمي به جايي كه به جز خدا نبيند
بنگر تا چه حد است مكان آدميت
2. صلوات بر پيامبر و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ . پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: «صلوات بر من و اهل بيتم نفاق را زائل مي كند».(9)
3. توجه به اينكه ريا لذت آني و رضايت مخلوق را در پي دارد كه هر دو گذراست. ولي اخلاص، لذت عقلي و رضايت خداوند و كمال فرد را در پي دارد كه جاويد و ماندگار است.
4. توجه به توبيخ خداوند در قيامت كه به بنده اش مي گويد: «ثواب عملت را از آن كسي بخواه كه برايش عمل انجام دادي».(10)
5. فرد رياكار چون تعارضي در درون (وجدان) و رفتار بيروني دارد، اعمالش را به طور واضح (اغلب اوقات) رياكارانه انجام مي دهد براي همين بيشتر مردم به او با ديد منفي نگاه مي كنند و او از محبوبيت دلخواهش برخوردار نمي شود.
6. مبارزه با خودخواهي: صفات منفي ريشه در خودخواهي دارند(11) اگر با خود صفت (ريا) به تنهايي مبارزه شود و حس خودخواهي باقي مانده باشد باز هم صفت ريا از آن رشد مي كند (خودخواه نباشيم).
7. كوشش در تقويت فضائل و انجام عبادات، چون هر قدر كفه فضايل سنگين تر شود كفه رذايل سبك تر و بي وزن تر مي گردد (تقويت فضائل = تضعيف رذائل)(12)
8. معاشرت با افراد مخلص، كه او باعث تقويت روحي انسان مي شود و خود يك الگوي عملي زنده براي حركت ماست.
9. دعا و توسل به اهل بيت ـ عليهم السلام ـ جهت خلاصي از شرّ شيطان و هواي نفس و درخواست توفيق عمل خالصانه.
10. ازدياد بينش و آگاهي درباره هدف خلقت، حقيقت عبوديت، صفات خدا و... .
11. خودتشويقي هنگام انجام عمل خالصانه و خودتنبيهي هنگام تظاهر به انفاق كردن، كمك اضافي به پدر و مادر در كارهاي منزل.
12. تلقين اين كه عمل رياكارانه عمل پوچي است.
13. ذكر گفتن مدام (باعث غفلت زدايي مي گردد) صلوات، لا اله الا الله و... .
14. توجه به اينكه حقيقت ريا، استهزاء و تمسخر خداست (نديدن و لحاظ كردن خدايي كه ناظر است).(13)

پاورقی:

1. قائمي، علي. دنياي جوان، انتشارات سازمان ملي جوانان، ص 140.
2. صادقي اردستاني، احمد. نيازهاي جوانان، قم، نشر خرم، 1376، ص 231.
3. آدلر مي گويد: «خودنمايي واكنش است در برابر احساس حقارت واقعي يا خيالي»، اكبري، محمود، خود و ناخود، نشر سماء، 1381، ص 154.
4. نيازهاي جوان، ص 232.
5. همان، ص 249-245، (اقتباس).
6. همان، ص 249-245، (اقتباس).
7. نيكخو، محمدرضا. اختلال هاي رواني DSM-4-IR، انتشارات سخن، 1381، ص 7680 و 1044 و 1039 اقتباس.
8. محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، چهار جلدي، قم، دارالحديث، جلد 4، ص 3338.
9. همان، الصلاة علي و علي اهل بيتي تذهب بالنفاق.ص 3344.
10. ر.ک: معراج السعاده.
11. سادات، محمدعلي. اخلاق اسلامي، نشر سمت، 1368 چاپ ششم،، ص 265 (اقتباس).
12. همان، ص 266.
13. قمي، عباس. خلاصه معراج السعاده، مؤسسه در راه حق.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات