لطفاً بفرمائيد صله رحم با كسي كه دوست ندارد با فاميل رفت و آمد كند و يا به احتمال قوي، رفت و آمد با وي اثرات منفي در افكار و دين انسان دارد و يا گرفتاري‌هاي روزمرّه فعلي و ضعف جسماني موجب عدم توان رفت و آمد باشد، آيا باز هم قطع رحم محسوب مي شود؟
پاسخ:
مقدمه قبل از پاسخ به پرسش، لازم است مقدماتي را به عرض برسانيم.
از مهم‌ترين واجبات دين مبين اسلام، صله رحم است كه هم در قرآن و هم در روايات تأكيد فراواني بر آن شده و تارك آن مورد مذمت قرار گرفته است كه به چند نمونه اشاره مي‌شود. امام علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد براي اهل دين علاماتي است كه با آنها شناخته مي‌شوند و صله رحم يكي از آنها است «ان لاهل الدين علامات يعرفون بها .... و صلة الرحم»(1) ، امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز در روايتي به نقل از پيامبر مي فرمايد: «افضل اعمال بعد از ايمان، صله رحم است.»(2) و پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: صدقه ده برابر و قرض دادن هيجده برابر و ديدار برادران ديني بيست برابر و صله رحم بيست و چهار برابر پاداش دارد.«الصدقه بعشر و القرض بثماني عشر و صلة الاخوان بعشرين و صلة الرحم باربع و عشرين».
آثار صله رحمصله رحم آثار متعددي دارد كه از جمله آن زيادي عمر است چنان‌چه امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «من چيزي را موثرتر از صله رحم براي زيادي عمر نمي‌شناسم. گاه كسي كه تنها سه‌سال به پايان عمرش باقي است صله رحم مي‌كند و خداوند به بركت آن سي سال به عمر او مي‌افزايد و عمر او را تا 33 سال زياد مي‌كند و گاه كسي 33 سال به پايان عمر او باقي مانده است امّا قطع رحم مي‌كند و خداوند 30 سال از عمر او مي‌كاهد و سه سال بعد از آن اجل او فرا مي‌رسد.»(3) و سالار شهيدان ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «هر كس دوست دارد مرگش به تأخير بيافتد، صله رحم كند.» از آثار ديگر صله رحم زيادي رزق و مال است. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «هر كس يك عمل را براي من ضمانت كند(انجام دهد) من براي او چهار عمل را ضامن مي‌شوم و آن اينكه صله رحم كند، پس خداوند او را دوست خواهد داشت، رزق او زياد مي‌شود، عمرش افزايش پيدا مي‌كند و داخل بهشتي مي‌شود كه خداوند وعده داده است.»(4)
افزايش محبت و جلب حمايت اطرافيان و جلوگيري از مرگ بد نيز از آثار صله رحم است.
مولي اميرالمومنين ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «صله‌رحم دشمن را اندوهگين مي‌سازد و از مرگ‌هاي بد نگه مي‌دارد.» آسان شدن سكرات موت نيز از آثار اين واجب الهي است چنان‌چه امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد. خداوند سختي‌هاي مرگ را بر كسي آسان مي‌كند كه نسبت به خويشان و نزديكان و پدر و مادرش نيكي كند، اگر چنين كرد خداوند سختي‌هاي مرگ را بر او آسان مي‌كند.»
حال بايد ديد صله رحم چيست و با چه اموري محقق مي‌شود؟ آيات مختلفي چون آيات 83، 177، 215 سوره بقره و ديگر آيات قرآن كريم منظور از صله‌رحم را ارتباط داشتن و نيكي كردن و انفاق به خويشان و نزديكان مي‌داند. البته واضح است كه انفاق مي‌تواند زباني، فعلي، قلبي و مالي باشد:
1- انفاق زباني مثل سلام كردن و ردّ سلام، دعا كردن، دوري گزيدن از غيبت، تهمت، افترا به ايشان، نام نيك بردن از ايشان، پوشاندن عيب و آشكار كردن نيكي مي‌باشد.
2-انفاق فعلي با به‌جاآوردن نماز، روزه، حج و زيارت به نيابت، وفاي به عهد، ديد و بازديد، حفظ احترام و رعايت شأن و موقعيت آنها، عيادت و غيره محقق مي‌شود.
3- انفاق قلبي مثل آرزوي وصول خيرات دنيوي و اخروي و آرزوي دفع بلايا از ايشان.
4-انفاق مالي مي‌تواند با كمك بلاعوض، قرض‌الحسنه دادن، پرداخت صدقه به نيابت از ايشان انجام گيرد.
حال اين سؤال مطرح مي شود كه اگر شخصي از ارحام، حدود الهي را رعايت نمي‌كند و رفت و آمد با ايشان انسان را به گناه انداخته يا به‌طور كلي اثرات منفي بر رفتار و افكار انسان مي‌گذارد وظيفه چيست؟
در جواب بايد گفت: اولين وظيفه، نسبت به ايشان امر به معروف و نهي از منكر است. البته امر به معروف و نهي از منكر داراي مراتبي است. در مرتبه اوّل مي‌توان با روي گرداندن، چهره را در هم كشيدن، ترك رفت و آمد به ايشان فهماند كه اين اعمال در مقابل كارهاي ناپسند ايشان است و در مرتبة بعد با موعظه و نصيحت و اشاره به عاقبت بد كساني كه گناه كرده‌اند مي توان آنها را نهي از منكر كرد، البته بايد سعي شود، موعظه حالت توبيخ و سرزنش نداشته باشد چون در اين موقع طرف مقابل "حالت تدافعي" گرفته و لج خواهد كرد.
اگر تمام اين كارها را انجام داديد ولي ايشان دست بردار نبودند وظيفه شرعي ما محدود كردن روابط گاه تا حدّ سلام و احوال پرسي است نه اينكه اصلاً رابطه‌اي نباشد و قطع رحم كنيد چون قطع رحم مسلّماً گناه و معصيت مي‌باشد. بهتر است در اين مورد به يك روايت زيبا توجه كنيم. يكي از ياران امام صادق ـ عليه السّلام ـ به ايشان عرض كرد. «من خويشاني دارم كه با من در امر دين موافق نيستند(گناه مي كنند يا بر دين ديگري هستند) آيا بر من نسبت به ايشان حقّي هست. امام فرمودند: بله حق رحم را هيچ چيز قطع نمي‌كند.»(5)
مي توان صله‌رحم را با انفاق يعني دعا براي اصلاح و بازگشت ايشان به راه راست به جا آورد.
پس نتيجه مي‌گيريم كه چون صله‌رحم يكي از اهمّ واجبات اسلام است و تارك آن به شدت مورد مذمت و نكوهش قرار گرفته و در هر شرايطي بايد به جا آورده شود ولي مي‌توان آن را در شرايط خاص محدودتر كرد و تا حد يك سلام و ردّ سلام و يا يك تلفن و يا يك ديدار سر پايي تقليل داد.
پاورقی:
1. شرف الدين، سيد حسين، تحليل اجتماعي از صله رحم، ناشر دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اوّل، 1378.
2. همان، ص170.
3. همان، ص179.
4. تحليل اجتماعي، از صله رحم، ص 180.
5. محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، بيروت، داراحياء التراث العربي، چاپ اوّل، ج 4، ص 1423.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات