با افراد سیگاری چطور برخورد کنیم؟

رهروان ولایت ـ گاهی برای افرادی پیش می‌آید که در اطرافیان خود با فردی سیگاری یا کسی که احتمال سیگاری شدن او وجود دارد برخورد می‌کنند؛ مثلا خواهری متوجه می‌شود که برادرش سیگاری شده یا زنی متوجه سیگار کشیدن همسر می‌شود و ... . در این شرایط اولین چیزی که ذهن فرد را به خود مشغول می‌کند این است که چطور با او رفتار کنم که بتوانم در این باره به او کمک کنم؟ آیا باید در مورد این مسئله به طور مستقیم با او صحبت کنم یا اینکه صحبت مستقیم با او کار را خراب‌تر کرده و احتمال گرایش او به سیگار و دیگر مواد را بیشتر می‌کند؟ در این نوشته این مسئله را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

اولین برخورد با فرد سیگاری

نوع اولین برخورد با چنین فردی به شرایط فرد مقابل و میزان رابطه‌ای که کمک کننده با او دارد بستگی دارد. مثلا اگر خواهری احساس کرد برادرش سیگار می‌کشد در این شرایط اگر رابطه خوبی با او دارد، می‌تواند در مورد این مسئله به طور مستقیم با او صحبت کند و به او بگوید که متوجه این مسئله شده است. معمولا اولین برخورد فرد مقابل انکار این مسئله است؛ ولی اگر احساس کند شما قصد سرزنش و تحقیر او را ندارید و نگران خود او هستید، مقاومت او کم خواهد شد و می‌توانید با او راحت‌تر صحبت کنید. بنابراین اگر قصد صحبت مستقیم داشتید اولا او را سرزنش و تحقیر نکنید؛ چون این کار عواقب مخربی خواهد داشت ثانیا سعی کنید نگرانی خود را نسبت به او ابراز کنید ثالثا رابطه صمیمی خود را با او حفظ و حتی بیشتر کنید رابعا همان ابتدا به پند و‌اندرز و نصیحت نپردازید؛ چون این کار در درمان او اثر چندانی نخواهد داشت.

اما اگر احساس کردید نمی‌توانید رابطه‌ای گرم با او داشته باشید یا توان حل مشکل او را ندارید باید این مسئله را به یکی دیگر از نزدیکان او که فکر می‌کنید مهارت لازم در بخورد با چنین شرایطی را دارد در میان بگذارید.

چگونه کمک خود را شروع کنیم؟

بعد از اینکه مقاومت او برای انکار این مسئله شکسته شد، برای اینکه به او کمک کنید تا سیگار را ترک کند، ابتدا باید علت گرایش او به سیگار را کشف کرده و بعد با حذف آن علت به او در ترک سیگار کمک کنید. برای کشف علت، بهترین راه سوال از خود او است. البته باید سوالات جهت دار و هدفمند باشند؛ یعنی هم باید خصوصیت کشف علت را داشته باشد و هم آگاهی دادن به طرف مقابل. مثلا اینگونه سوال کنید: چه چیزی باعث شده تو به سیگار پناه ببری با اینکه می‌دانی سیگار چیز خوبی نیست؟ به نظرت سیگار مشکل تو را حل می‌کند؟ هیچ راهی برای حل مشکلی که می‌گویی غیر از سیگار نبود؟ جواب او تا حدود زیادی علت را نشان خواهد داد. البته شما باید نسبت به این علت‌ها آگاهی داشته باشید تا بتوانید به او کمک کنید.

علت‌های گرایش به سیگار و اقدامات درمانی لازم

گرایش به سیگار در سنین مختلف علت‌های مختلفی دارد که میزان تاثیر هر یک از آنها نسبت به شرایط متفاوت است. با این حال عمده علل گرایش به سیگار در جوانان شامل موارد زیر است:

1- اضطراب و افسردگی: سیگار به دلیل نیکوتینی که به بدن تزریق می‌کند ممکن است اضطراب و افسردگی را به طور کوتاه مدت مخفی نگه دارد. او این اثر را دائمی پنداشته و به آن رو می‌آورد. در این شرایط باید او را متوجه کنید که این راه به درمان او کمک نمی‌کند باید برای حل این مسئله به مشاور یا روانپزشک مراجعه کند.

2- فشار دوستان نابابی که نمی‌خواهد در مقابل آن‌ها کم بیاورد: در این شرایط باید قدرت "نه" گفتن در او تقویت شود. مثلا می‌توانید به او برای این کار راهکار بدهید مثلا وقتی که دوستانش از او می‌خواهند که سیگار بکشد بگوید از اینکه لباس و دهانم بد بو شود بدم می‌آید. یا بگوید دوست ندارم دیگران به چشم یک سیگاری به من نگاه کنند یا ... . البته دوری کردن از این دوستان و جایگزین کردن دوستان خوب تا حد زیادی به او کمک می‌کند.  

3- دوری از خانواده: فردی که در یک شهر دور از خانواده زندگی می‌کند ممکن است برای پر کردن این خلأ به سیگار رو بیاورد. در این شرایط بهترین کار نزیک کردن او به خانواده است.

4- بیکاری

5- بی حوصلگی: عدم علاقه به انجام کار یا حرفه یا درس و ... موجب می‌شود فرد اوقات خود را به چنین چیزهایی پر کند. در این حالت باید علت بی حوصلگی کشف و رفع شود.

6- احساس از دست دادن عزت نفس: گاهی اوقات فرد وقتی احساس کند در مقابل کارها دائما شکست می‌خورد و هیچ کاری از عهده اش بر نمی‌آید برای جبران این احساس به سمت مواد مخدر می‌رود.[1] در این شرایط تقویت اعتماد به نفس با استفاده‌های از روش‌های مختلف کارساز است.

7- عدم توجه از طرف پدر و مادر و اطرافیان و خورد کردن شخصیت او: در این صورت باید با صحبت با اطرافیان این علت را حذف کرد.

8- نگرش و اعتقادات اشتباه که حاصل عوامل بیرونی و اجتماعی است؛ مثلا اینگونه به او تلقین شده که سیگار نه تنها بد نیست بلکه موجب بزرگنمایی شخصیت تو خواهد شد: در این صورت نشان دادن الگوی‌های اجتماعی منفی نگاه او را اصلاح خواهد کرد. بعلاوه باید او را نسبت به تولید کنندگان سیگار و همچنین دست‌های پشت پرده برای سود مالی بیشتر آگاه کرد.

9- حس کنجکاری برای تجربه سیگار: گاهی فرد مخصوصا در سن نوجوانی برای کسب تجربه سراغ این کار می‌رود ولی بعد از چند بار تکرار و تجربه آن، به آن وابسته می‌شود. در این شرایط آگاهی دادن او نسبت به عواقب این وابستگی و مقدمه بودن سیگار برای تجربه موارد مخدر و در نتیجه ایجاد مشکلات جسمی و روانی می‌تواند به او کمک کند.

10- ...

همانطور که عرض کردم ابتدا باید علت را پیدا کنید. اگر خودتان توانستید این علت را کشف کنید، سپس باید برای حذف آن علت تلاش کنید. منتها چون ممکن است در شرایطی مثلا جایی که علت آن فشار‌های روانی مثل اضطراب و استرس است، هم کشف علت و هم نوع برخورد با آن در حیطه تخصص شما نباشد بهتر است مشوق او برای مراجعه به یک مشاور یا روانپزشک باشید. در مورد دیگر علل هم می‌توان به همین شکل عمل کرد یعنی ابتدا به او بفهمانید که روشش اشتباه است و سعی کنید او را تشویق به حل مشکل از طریق مشاوره کنید.

البته این نکته را نباید فراموش کنید که ترک سیگار نیاز به زمان دارد و نباید این انتظار را داشته باشید که او یکدفعه کنار بگذارد؛ مخصوصا اگر مدت زمان اعتیاد او زیاد باشد. لذا با دادن برنامه‌ای که هر هفته و هر روز تعداد آن‌ها را کم کند، می‌توانید به او کمک کنید تا کم کم ترک کند.

پی نوشت

[1] کتاب کلید‌های پیشگیری و مقابله با اعتیاد در نوجوان و جوان، کارل پیکهارت، ترجمه مسعود هومان، چاپ ششم، تهران، انتشارات صابرین، 1384، ص 149