ای علی ای بی نهایت بی كران ای جهان بی كران در تو نهان
ای علی ای آفتاب كوی عشق می دهد كوی وَلایَت بوی عشق
ای علی ای خضر، ای نوح، ای خلیل ای نشان از حكمت رب جلیل
یکی از ویژگی های منحصر به فرد امیرالمومنین علی علیه السلام، که باعث دوچندان شدن عظمت و بزرگی مقام این امیر دل و امیر دوسرا شده است ،بحث عبادت و بندگی حضرت می باشد. .بعضی افراد به خاطر داشتن مسئولیت های مختلف دیده می شه از ارتباط با خدا غافل می شوند، ولی حضرت علی علیه السلام با داشتن مسئولیت های مختلف جنگی و سیاسی و فرهنگی بحث ارتباط با خدا ایشان پررنگ تر و پر محتوا تر از هر چیز دیگری چشم نوازی می کند .
الف. اهمیت عبادت و بندگی از دیدگاه علی علیه السلام
در قرآن کریم اهمیت ویژه ای به بحث عبادت و بندگی شده است، بطور که در بعض آیات هدف از خلقت انسان را عبادت و بندگی بیان شده است . وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینكه عبادتم كنند (و از این راه تكامل یابند و به من نزدیك شوند)! (سوره مبارکه الذاریات آیه 56)
در کلام المیر المومنین علی علیه السلام نیز عبادت و بندگی از جایگاه متمایزی و بالای برخوردار است به طوری که در روایاتی در مورد عبادت به نکات مهم اشاره شده است .
1. محبوب خدا: امام علی علیه السلام فرمود: «اِذا اَحَبَّ اللّهُ عَبْدا اَلْهَمَهُ حُسْنَ الْعِبادَةِ؛(. غرر الحكم و درر الكلم، ص198، ح 3935) هر گاه خداوند بنده ای را دوست بدارد، خوب عبادت كردن را به او الهام می كند.»
2. قرب الهی: امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: «ما تَقَرَّبَ مُتَقَرِّبٌ بِمِثْلِ عِبادَةِ اللّه؛( همان، ص 199، ح 3942) نزدیك نشده است نزدیك شونده ای [به خداوند متعال] به [وسیله ای] مانند عبادت خداوند.»
1. عبادت آگاهانه
عبادت که از روی آگاهی معرفت نباشد معلوم نیست تا چه اندازه می تواند شخص را به سر منزل مقصود برساند، علی علیه السلام این حقیقت را با زبانها و بیانهای مختلفی گوشزد و بیان می نمود،چنان كه علی علیه السلام فرمود: «لا خَیْرَ فی عِبادَةٍ لَیْسَ فیها تَفَقُّهٌ؛( تحف العقول، ص 204؛ منتخب میزان الحكمة، ص 325.) عبادتی كه آگاهانه نباشد، خیری در آن نیست.»
همچنین فرمودند : «سَكِّنُوا فی اَنْفُسِكُمْ مَعْرِفَةَ ما تَعْبُدُونَ حَتّی یَنْفَعَكُمْ ما تُحَرِّكُونَ مِنَ الْجَوارِحِ بِعِبادَةِ مَنْ تَعْرِفُون؛( بحار الانوار، ج 75، ص 63. ) معرفت و شناخت آن كس را كه می پرستید، در جان خود جای دهید تا حركتهای بدنی كه برای عبادت معبود شناخته شده خویش تحمل می كنید، شما را سود رساند.»
2. عبادت عاشقانه
باید از خدا بخواهیم که توفیق عبادت عاشقانه نصیب ما کند، خیلی زشت به نظر می رسد که در این دنیا همه چیز و همه کس معشوق آدم ها باشد، ولی عبادت و بندگی خدا به خاطر چیزی غیر از خدا باشد .عبادت باید به عشق خدا و برای خدا باشد ،هر چند اگرعبادت به طمع بهشت یا ترس از جهنم هم خالی از لطف نیست ، ولی این کجا و آن کجا .
علی علیه السلام شاگرد مكتب اسلام است و عبادت او در اوج عشق و محبت الهی قرار دارد. خود آن حضرت می فرماید: «اِلهی ما عَبَدْتُكَ خَوْفا مِنْ نارِكَ وَلا طَمَعا فی جَنَّتِكَ لكِنْ وَجَدْتُكَ اَهْلاً لِلْعِبادَةِ فَعَبَدْتُكَ؛( تفسیر صافی، چاپ قدیم، ص 333؛ آثار الصادقین، ص 325؛ نهج البلاغه، حكمت 290.) بار خدایا! تو را به خاطر ترس از آتش جهنمت، و یا به جهت طمع به بهشتت عبادت نمی كنم، بلكه تو را شایسته عبادت یافتم، پس تو را عبادت می كنم.»
3. عبادت خاشعانه
خداوند. قرآن كریم درباره مؤمنان می فرماید: «قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ اَلَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»؛
( مؤمنون / 1ـ2.) «به راستی كه ایمان آورندگان رستگار شدند؛ همانان كه در نماز خود [فروتن و [خاشع اند.»
علی علیه السلام بر این ویژگی نیز تأكید دارد و به دیگران سفارش می فرماید كه «لِیَخْشَعِ الرَّجُلُ فی صَلاتِهِ، فَاِنَّهُ مَنْ خَشَعَ قَلْبُهُ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ خَشَعَتْ جَوارِحُهُ فَلا یَعْبَثُ بِشَی ءٍ؛( بحار الانوار، ح 81، ص 239؛ آثار الصادقین، ج 11، ص 107. ) آدمی باید در نمازش خشوع داشته باشد؛ زیرا كسی كه قلبش برای خدای عزیز و جلیل خاشع شد، همه اعضا و اندامش نیز خاشع گردد. پس با چیزی سرگرم و مشغول نمی شود.»
4. عبادت خالصانه
علی علیه السلام عبادت خالصانه را این گونه توصیف می كند: «اَلْعِبادَةُ الْخالِصَةُ اَنْ لا یَرْجُو الرَّجُلُ اِلاّ رَبَّهُ وَ لا یَخافُ اِلاّ ذَنْبَهُ؛( غرر الحكم و درر الكلم، ص 199، ح 3945.
) عبادت خالص آن است كه آدمی فقط به پروردگارش امید داشته باشد و جز از گناهش نترسد.»
5. عبادت مستمر
و فرمود: «قَلیلٌ تَدُومُ عَلَیْهِ اَرْجی مِنْ كَثیرٍ مَمْلُولٍ مِنْه؛( بحار الانوار، ج 68، ص 218.
) [عمل[ اندكی كه به آن ادامه می دهی، امید [سُود دهی] به آن بیشتر از كار بسیاری است كه ملال آور [و غیر دائمی] است.»
6. میانه روی در عبادت
در بخشی از وصیت نامه آن حضرت به فرزندش می خوانیم: «وَ اقْتَصِدْ فی عِبادَتِكَ وَ عَلَیْكَ فیها بِالاْءَمْرِ الدّائِمِ الَّذی تُطیقُهُ؛( همان، ج 68، ص 214.) [پسرم!] در انجام عبادت میانه رو باش و بر تو لازم است كه در انجام عبادت روش دائمی كه توانش را داری، پیشه سازی.»