«معرفی اعضاء و کیفیت مباهله در قرآن کریم»

معرفی اعضاء و کیفیت مباهله در قرآن کریم
(به مناسبت روز مباهله)
آیه مباهله
در قرآن، آیه ای به نام مباهله وجود دارد: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ. [آل عمران/61] پس هر كه در اين [باره‏] پس از دانشى كه تو را [حاصل‏] آمده، با تو محاجه كند، بگو: بياييد پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم سپس مباهله كنيم، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم»
در اين آيه دستور تشكيل كنگره، و اجراء مراسم نفرين داده شد، در يك طرف رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بيت وى، و طرف ديگر گروه مسيحيان و هر دو گروه: مدّعى حق و آن ديگر مدّعى باطل، برابر يكديگر ايستاده با تضرع، از پروردگار جهان در خواست نمايند، كه هر كه در باره يگانگى آفريدگار و شخصيّت عيسى مسيح(علیه السلام)، بر خلاف حقيقت معتقد است، پروردگار بر آن گروه غضب فرمايد، و آنان را از بزرگسالان و كلان به هلاكت افكند، و نسل آنان را از زمين براندازد.
بر حسب روايات متواتر از طريق شيعه و اهل سنّت[1] چنانست كه رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) دو فرزند خود حسن و حسين(سلام الله علیهما) و دختر خود فاطمه زهراء و ديگر على بن أبي طالب(عليهما السّلام) را به همراه آورد، و به عضويّت معرّفى نمود، و براى اجراء مراسم نفرين و اثبات حق شركت داد. گروه مسيحيّان كه به منظور احتجاج با رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله) به مدينه آمده بودند نيز در آن صحنه حاضر شدند.
معرفی اعضای مباهله کننده
از این آيه چند شرط درباره عضويّت هر يك از دو گروه (مدّعى حقّ و منكر آن) و نيز در باره اجراء مراسم نفرين، استفاده مي شود:
الف) بر حسب آيه «مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ» هر يك از اعضاء هيئت اجتماع كه رسول اكرم به دستور آيه معرّفى نمود، عالم به شخصيّت عيسى مسيح بوده، و كاملاً آشنا به معارف الهى و اصول توحيد مي باشند. زيرا آيه رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) و اعضاء هيئت اجتماع را عالم به حقيقت امر و قائم بدعوى حق معرّفى نموده است. بدين جهت شايسته آنند در باره امرى كه وظيفه رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) است، يعنى دعوت به حق، و نفرين به مدعيان باطل شركت نمايند و درباره انجام رسالت رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) در اين مورد عضويّت داشته و به نفرين آنان پروردگار بطلان آئين مسيحيّت را تا پايان جهان آشكار فرمايد.
ب) منظور از كلمه «وَ أَنْفُسَنا» علىّ بن أبي طالب است که ایشان را به منزله روح و روان رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) معرّفى نموده و سمت دعوت به حق و نيز نفرين به خصم را به طور اشتراك به هر دو داده است. زیرا معنا ندارد که شخص، خود را برای این کار دعوت کند.[2]
«نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا» عبارت از فاطمه زهراء و حسن و حسين می باشد.[3]
ج) در باره اعضاء كنگره نخستين بار، به فرزندان رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تصريح شده «نَدْعُ أَبْناءَنا» و سپس عضويّت فاطمه زهراء «وَ نِساءَنا» ذكر شده، گواه استقامت رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) در عقيده و قيام او به حقّ است، كه كودكان خردسال و دختر خود را در اين صحنه مبارزه به همراه آورده و در اثر تضرّع و شكستگى خاطر آنان، هنگام نفرين در پيشگاه پروردگار، خصم را در آستانه هلاكت در آورد و افكار مسيحيان را به اين حقيقت مرموز جلب كند.[4] چنانكه پس از تشكيل كنگره و حضور رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و ساير اعضاء وى، چون مسيحيّان آن منظره درخشان رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و على و فاطمه و حسن و حسين(سلام الله علیهم اجمعین) فرزندان او را با ديده عبرت نظاره نموده، ناگهان بر خود و بر پيروان خويش بيمناك شده، از قبول مباهله (نفرين)، با مدّعيان حق در پيشگاه آفريدگار خوددارى نمودند و به حكم فطرت استناد نموده از رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) امان خواستند و از محاجّه خود صرف نظر نموده و طريقه مسالمت را پيش گرفته، پرداخت جزيه را براى هميشه پيشنهاد كردند.[5]
د) دو فرزند كودك یعنی حسن و حسين(علیهما السلام) را به عضويّت معرّفى نموده، در صورتى كه كلمه «أَبْناءَنا» جمع است و بر دو فرزند گفته نمي شود، جز از نظر اينكه فرزندان رسول اكرم(صلی الله و آله و سلم) منحصر است به آن دو پسر. هم چنانكه بر حسب كلمه «وَ نِساءَنا» فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را معرّفى نموده، كه منحصر به فرد بوده است.[6]
ه) شرط عضويّت براى هيئت مدّعيان حق، آن است كه كودكان خردسال حسن و حسين(علیهما السلام) و بانوان نيز شركت داشته باشند، ولى مسيحيّان گروهى را از بزرگسالان معرّفى نموده شركت كنند، زيرا محاجه با كودكان و به خطر افكندن آنان بر خلاف فطرت و منطق اسلام است، و نيز هر يك از دو طرف دعوى بايد به هيئت اجتماع باشند.
و) آیه مباهله، هر يك از چهار نفر دیگر را، عضو خانواده پیامبر معرّفى نموده که قرينه است براى آيه: «انّما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيرا[احزاب/33]» در اين آيه روى خطاب به این پنج نفر است و به هر يك طهارت ذاتى (اعتقادى و خلقى و عملى) ارزانى فرموده و آنان را اهل بيت طهارت معرّفى نموده است.[7]
کیفیت مباهله
عبارت نورانی «ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ» کیفیت مراسم نفرين و تأثير حتمى آنرا بيان نموده است كه هر يك از دو طرف دعوى بايد به هيئت اجتماع باشند و گروهى كه مدّعى حقند در برابر گروه مدّعى باطل ايستاده، به يكديگر نفرين كنند، و چنانچه طرف دعوى منحصر بفرد باشد، كلمه «الْكاذِبِينَ» صدق نمى‏كند. پروردگار وعده فرمود كه نفرين رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بيت او را، در باره مدّعيان باطل بطور حتم سبب هلاكت آنان قرار دهد.
گفته شده كه مفاد «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا» آن است كه براى انجام مباهله (نفرين بخصم) هر دو طرف بايد به هيئت اجتماع باشند. طرفى رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله) و افرادى از مسلمانان، و در طرف ديگر گروهى از مسيحيّان قرار گيرند.
از آيه پاسخ اين گفتار استفاده مي شود، زيرا رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله) براى انجام رسالت در اين مورد اهل بيت خود را كه آيه «مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ» آنها را عالم معرّفى نموده است، بايد شركت دهد و آن افراد بخصوص با رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) در يك صف ايستاده جامعه مسيحيّان را بدين اسلام دعوت نمايند و در اثبات حقّ به استناد نفرين به دشمن نيز با رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله) شركت نمايند.
بديهى است هرگز فردى از جامعه اسلام چنین لياقت و شايستگى را ندارند كه در انجام وظيفه رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) شركت نمايند. زيرا آنان پيروان دين اسلام، و تابع حقّ و حقيقت هستند، نه مدّعيان حق.[8]
نتیجه گیری

پی نوشت:
آیه مباهله، از مهم ترین اسناد حقانیت و بزرگی اهل بیت میباشد که بر کسی پوشیده نیست و دیگران نیز نتوانسته اند این مسئله را از منابعشان حدف کنند و یا تغییر دهند.
[1] - صاحب تفسير الميزان در جلد سوّم صفحه 257 آورده است كه ماجراى مباهله را 51 نفر از صحابه به اتّفاق نظر نقل كرده‏اند. تفاسير كبير، آلوسى و مراغى ذيل آيه، در كتاب الكامل ابن اثير جلد دوّم صحفه 293، مستدرك حاكم جلد سوّم صفحه 150، مسند احمد حنبل جلد اوّل صفحه 185 و همچنين تفاسير روح البيان، المنار و ابن كثير و بسيارى از منابع شيعى و سنّى ديگر، اين واقعه را ضبط و نقل كرده‏اند. در كتاب احقاق‏الحق جلد سوّم صفحه 46 نيز نام شصت نفر از بزرگان اهل سنّت را آورده است كه همگى گفته‏اند: اين آيه در عظمت پيامبر و اهل بيت عليهم السلام اوست.
[2] - تفسیر المیزان، ج3، ص 354
[3] - همان
[4] - تفسیر نمونه، ج2، ص 582
[5] - همان
[6] - همان
[7] - تفسیر المیزان، ج3، ص355
[8] - حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج‏3، ص 98-100، تهران، کتابفروشی لطفی، 1404ق.