چکیده: حلم و شکیبایی امام نیز از بارزترین صفات ایشان است که مورخین اجماع دارند هرگز امام بدی نکرد به کسی که به او اهانت و ظلم کرده بود و حتی در مقابل به آن شخص نیکی و احسان می‌نمود.
در آستانه اول رجب سال روز ولادت پنجمین ستاره پرفروغ ولایت و امامت، حضرت امام محمدباقر (علیه‌السّلام) که در سال 57 هجری قمری در شهر مدینه چشم به جهان گشود، بی‌مناسبت نیست پیرامون اخلاق والا و فضائل منحصربه‌فرد آن امام همام نکاتی چند بیان شود.
امام باقر (علیه‌السّلام) هنگام وفات پدر بزرگوار خود امام زین العابدین (علیه‌السّلام) که در سال نود و چهار هـجری رخ داد، سی و نه سال داشتند. نام حضرت «محمد»، کنیه‌اش «ابوجعفر» بوده و «باقرالعلوم» لقب ایشان است، مادر حضرت «ام عبدالله» دختر امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) است لذا حضرت نخستین کسی است که از طرف پدر و مادر فاطمی و علوی بودند. امام باقر در سال صد و چهارده هجری در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع، کنار قبر پدر و جدش، به خاک سپرده شد. دوران امامت آن حضرت هجده سال بود. امام باقر (علیه‌السّلام) با پنج خلیفة اموی ولید بن عبدالملک (86 ـ 96) سلیمان بن عبدالملک (96 ـ 99) عمر بن عبدالعزیز (99 ـ 101) یزید بن عبدالملک (101 ـ 105) هشام بن عبدالملک (105 ـ 125) در عصر خود معاصر بودند. [1]
ابن شهرآشوب در کتاب مناقب خویش درباره اخلاق اجتماعی امام باقر (علیه‌السّلام) می‌نویسد: «حضرت راستگوترین و گشاده‌روترین و بخشنده‌ترین مردمان بود در میان اهل‌بیت (علیه‌السّلام) کمترین ثروت و درعین‌حال بیشترین هزینه را داشت، هر جمعه یک دینار صدقه می‌داد و می‌فرمود: صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز بر دیگر روزها، دوچندان می‌شود. هرگاه پیشامدی غم‌انگیز به او روی می‌نمود، زنان و کودکان را جمع می‌کرد خود دعا می‌کرد و آنان آمین می‌گفتند. بسیار ذکر خدا می‌گفت. راه می‌رفت درحالی‌که ذکر خدا می‌کرد، غذا می‌خورد با مردم سخن می‌گفت باز از ذکر خداوند غافل نمی‌شد. فرزندانش را جمع می‌کرد و به آنان می‌فرمود تا سر زدن آفتاب ذکر بگویند». [2]
درباره اخلاق بندگی امام باقر (علیه‌السّلام) افلج نقل می‌کند: «با محمد بن علی به‌قصد حج بیرون شدم، چون به مسجد درآمد به خانه خدا نگریست با بانک بلند گریست، عرض کردم: پدر و مادرم فدایت مردم به شما می‌نگرند ای کاش اندکی صدای خود را پایین می‌آوردید. امام به من پاسخ داد: وای بر توای افلج! چرا نگریم؟! شاید خدای تعالی در اثر این گریه بر من به مهربانی بنگرد و فردا در پیشگاهش سرفراز و رستگار شوم. افلج گوید: آنگاه امام طواف کرد و سپس آمد تا نزد مقام نماز گزارد سپس سر از سجودش برداشت و دیدم که پیشانی آن حضرت از بسیاری اشک، خیس و تر شده است. افلج می‌افزاید: آن حضرت هرگاه می‌خندید، می‌فرمود: «اللهم لا تمقتنی یعنی خداوندا بر من خشم مگیر». [3]
حلم و شکیبایی امام نیز از بارزترین صفات ایشان است که مورخین اجماع دارند هرگز امام بدی نکرد به کسی که به او اهانت و ظلم کرده بود و حتی در مقابل به آن شخص نیکی و احسان می‌نمود، موارد زیادی روایت شده ازجمله: «شخصی از اهل کتاب به امام (علیه‌السّلام) گفت، أنت بقر!، امام با مهربانی و ملاطفت فرمودند: لا أنا باقر، یعنی نه، من باقر هستم. روایت کرده‌اند از عظمت صبر آن امام (علیه‌السّلام) گاهی با اصحاب جلوس می‌کرد و در آن حال از خانه‌ای صدای بلندی را می‌شنید. (به علت از دست دادن فرزند یا وابسته‌ای در منزلش) فوراً به‌سوی آن خانه‌یکی از اصحاب را می‌فرستاد می‌فرمودند: «الحمد لله علی ما أعطی و له ما أخذ إنهَهُم عن البکاء و خذوا فی جهازه، واطلبوا السکینة، و...» سپاس خداوند را به آنچه که عطا کرده بود و آنچه گرفته مال او بود از گریه نهی کن و آماده تجهیز او (مرده) باشید، آرامش بخواهید از خداوند در مصیبت و هرگاه کسی مراجعه می‌کرد جهت رفع نیاز از او رفع نیاز می‌کرد، در کرم و سخاوت همچون اجدادش شهره بود و بدیل نداشت». [4]
و برای حسن ختام ناگفته نماند فضیلت علم و دانش از شخصیت پیامبر گونه امام باقر (علیه‌السّلام) بر هیچ کس پوشیده و مخفی نیست، دوست و دشمن همگی اذعان دارند که ایشان شکافنده علم می‌باشد سخنان اهل سنت در این مورد بی شمارند برای اختصار یک مورد نقل می‌نماییم، ابن خلکان از مشاهیر مورخین و قضات و علمای نامی قرن هفتم هجری در اصول اشعری و در فروع شافعی مذهب بود و کتاب «فرضیات الأعیان و ابناء الزمان» از اوست، ابن خلکان از متعصبین اهل سنت بوده، درباره امام باقر می‌نویسد: «ابوجفر محمد بن زین العابدین ... ملقب به «باقر» یکی از ائمه دوازده گانه در اعتقاد شیعه امامیه و پدر (امام) جعفر صادق (علیه‌السّلام) می‌باشد و باقر عالم بزرگ و سید عظیمی بود و به این جهت به او «باقر» گفته می‌شد که علم را می‌شکافت و به آن توسعه می‌داد. [5]
تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل ...
برای مطالعه بیشتر می‌توانید به منابع ذیل مراجعه فر مائید:
1. سیرة پیشوایان، مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق (علیه‌السّلام).
2. زندگانی باقرالعلوم (علیه‌السّلام)، محمدتقی مدرسی، مترجم محمدصادق شریعت، ناشر محبان الحسین (علیه‌السّلام) تهران.
3. امامان اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در گفتار اهل سنت، الهامی، داود، ناشر مکتب اسلام، چاپ اول.
4. سیرة معصومین، امین، سید محسن، مترجم: علی حجتی کرمانی، نشر سروش، چاپ هزار و سیصد و هفتاد و چهار
----------------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. سیرة پیشوایان، مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق (علیه‌السّلام)، 1375، چاپ سوم، ص 305.
[2]. زندگانی باقرالعلوم (علیه‌السّلام)، محمدتقی مدرسی، مترجم محمدصادق شریعت، ناشر محبان الحسین (علیه‌السّلام) تهران، 1380، چاپ سوم، ص 285.
[3]. همان، ص 290.
[4]. سیرة معصومین، امین، سید محسن، مترجم: علی حجتی کرمانی، نشر سروش، چاپ 1374، ص 17.
[5]. امامان اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در گفتار اهل سنت، الهامی، داود، ناشر مکتب اسلام، چاپ اول، ص 77.