برخى از دلائل و حكمتهاى وجود گرفتاريها عبارتند از:
الف. جداشدن خوب از بد (آزمايش)
قرآن كريم مى فرمايد: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُواْ أَن يَقُولُواْ ءَامَنَّا وَ هُمْ لَا يُفْتَنُونَ »؛(1) «آيا مردم پنداشتند كه تا گفتند ايمان آورديم، رها مى شوند و آزمايش نمى شوند؟»
خداوند در ادامه همين آيه شريفه، هدف از آزمايش را جدا كردن راستگويان و دروغگويان در اداى تكليف الهى مى داند. (2)
نوجوان مؤمن بايد بداند كه عامل اصلى ورود به بهشت و رسيدن به كمال، تنها اظهار ايمان به خدا نيست؛ بلكه ناراحتى و رنجى كه از سوى خداوند مى آيد نيز براى تكامل و جداسازى بندگان واقعى است. خداوند در قرآن با اين تفكّر كه رمز خوشبختى دنيا و آخرت، تنها در اظهار ايمان است، مخالفت كرده است. (3)
همه قبول داريم كه اگر بخواهيم از مقطعى به مقطع بالاتر برويم، بايد در امتحانى شركت كنيم، لازمه قبولى در آزمون، تلاش و تحمّل سختيهاى گوناگون است. آن گاه كه بدانيم ثمره تلاش و شكيبايى در برابر محروميّتهاى مختلف، قبولى و كسب رتبه اى بالاتر است، زندگى، طعم بهتر و رنگ زيباترى به خود مى گيرد.
عرصه بندگى خداوند نيز همين گونه است. آنان كه از نوجوانى در ميدان پربلاى دنيا، پخته شده و فهميده اند كه در پس هر سختى، گشايش و راحتى خواهد بود،(4) هيچ گاه در برابر ناملايمات اظهار عجز و ناشكرى نمى كنند.
غفلت را مى توان از مهم ترين و تأثيرگذارترين علل پديدار شدن گرفتاريها قلمداد كرد. پيشرفت و توسعه تكنولوژى از بسترهاى مهم غفلت است. كانالهاى گوناگون و متنوع تلويزيونى، ظهور انواع بازيهاى رايانه اى، ماهواره، وسايل ارتباطىِ رايانه اى نظير چَت، وبلاگ و ايميل، پاساژها، اتومبيلها و... همه مى توانند از عوامل غفلت باشند.
ب. غافل نشدن از خدا
غفلت را مى توان از مهم ترين و تأثيرگذارترين علل پديدار شدن گرفتاريها قلمداد كرد. پيشرفت و توسعه تكنولوژى از بسترهاى مهم غفلت است. كانالهاى گوناگون و متنوع تلويزيونى، ظهور انواع بازيهاى رايانه اى، ماهواره، وسايل ارتباطىِ رايانه اى نظير چَت، وبلاگ و ايميل، پاساژها، اتومبيلها و... همه مى توانند از عوامل غفلت باشند.
انسانهايى كه پايه اعتقادى آنها به درستى، شكل نگرفته است، با رسيدن به وسايل مدرن امروزى و دستيابى به اين سرگرميها، منشأ واقعى نعمت را فراموش كرده، دنيازده و زمين گير شده، در نتيجه از خدا غافل مى شوند. يكى از مظاهر دنيا كه موجب غفلت انسان مى شود، اموال و اولاد اوست كه خداوند متعال نسبت به آن هشدار داده و مى فرمايد: «يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَ لُكُمْ وَ لَآ أَوْلَدُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَ مَن يَفْعَلْ ذَ لِكَ فَأُوْلَئكَ هُمُ الْخَسِرُونَ »؛(5) «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اموال شما و فرزندانتان، شما را از ياد خدا غافل نكند و هر كس چنين كند، آنان خود زيانكارند.»
نكته اى كه از آيه مى توان استفاده كرد، اين است كه نوجوان هم بايد خود را از اسباب غفلت دور نگه دارد و هم سبب نشود كه والدين او از ياد خدا غافل شوند. به بيان ديگر به او بياموزيم كه اگر به دنيا و نعمتهايش طورى بپردازد كه ياد خدا در زندگى خانوادگى اش كمرنگ شود، آن گاه او خود، سبب غفلت از خدا مى شود و والدين را نيز غافل مى كند.
خداوند، خير و صلاح بنده را مى خواهد و دوست ندارد بندگانش گمراه شوند و راه اطاعت و بندگىِ دنيا و شياطين دنيوى را پيش بگيرند؛ براى همين، آنان را در معرض مصيبت قرار داده است تا از اين راه به خود بيايند و راه صحيح زندگى را بيابند و در مسير اطاعت خداوند موفّق تر باشند.
براى ملموس تر شدن مسئله غفلت، از اين تمثيل حقيقى مى توان بهره برد كه «قسمت افراد گمشده در حرم مطهّر امام رضاعليه السلام، دو اتاقِ جدا از هم دارد:
در يكى از اتاقها افرادى هستند كه مى فهمند گم شده اند. آنها گريه و بى تابى مى كنند، منتظر خانواده شان هستند، وقتى خادم حرم، چاى يا... به آنان تعارف مى كند برنمى دارند و ناراحت هستند؛ چون مى دانند و مى فهمند كه گم شده اند، براى همين از حال خود غافل نمى شوند.
امّا در اتاق ديگر، كسانى هستند كه نمى فهمند گم شده اند. آنها روى زمين نشسته اند و با اسباب بازى و خوراكيهاى مختلف سرگرم هستند، انگار كه هيچ اتفاقى نيفتاده است و كسى منتظر آنها نيست. والدين آنان، نگرانشان هستند؛ ولى اينها بى خيال و بدون توجه به نگرانى آنها، سرگرم بازى هستند.
مَثَل كسانى كه علايق دنيوى و مظاهر غلطانداز غفلت، آنها را از ياد خدا غافل كرده، مَثَل همان گروه دوم است؛ آنان، خدا را فراموش كرده اند و زنجيرهاى دنيا، آنها را در بند كرده است.
پس خدا ما را دوست دارد و از اينرو هنگامى كه غافل مى شويم، ما را دچار بلا مى كند تا از خواب غفلت بيدار شويم.
ج. شبيه شدن به امامان و...
ما بيش تر اوقات «اسوه بودن» اهل بيت عليهم السلام را در قالب فضايلى چون: اخلاص، ساده زيستى، تواضع، نماز اوّل وقت و... معنا كرده ايم. اكنون، نوبت آن رسيده است تا از اين فضا استفاده و از بلا و گرفتارى به عنوان يكى از راههاى شبيه شدن به آن بزرگواران ياد كنيم. نوجوانى كه تا به حال، خوشبختى را در كسب صفاتى چون: راستگويى، احترام به والدين و... مى ديده است، اكنون مى آموزد كه خدا از رهگذر گرفتاريهاى زندگى، قصد دارد ما را يك گام ديگر به پيشوايان دينى مان نزديك كند.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «اِنَّ اَشَدَّ النَّاسِ بَلاءً الاَبْنِياءُ ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ ثُمَّ الْاَمْثَلُ فَالْاَمْثَلُ؛(6) بيش ترين بلاها را در ميان مردم، پيامبران داشته اند، بعد كسانى كه نزديك تر به آنان هستند و بعد هر كه به پيامبران شبيه تر باشد. [به ميزان شباهت به آنان، از بلاى بيش ترى بهره مند خواهد شد.]»
مردى خدمت امام باقرعليه السلام رسيد و گفت: «به خدا سوگند! من شما خاندان را دوست دارم.» امام فرمود: «پس جامه بلا بر تن كن؛ زيرا سوگند به خدا كه بلا به سوى ما و پيروان ما شتابنده تر مى آيد تا حركت سيلاب در درّه. بلا از ما آغاز مى شود و سپس به شما مى رسد و آسايش نيز از ما شروع مى شود و سپس به شما مى رسد.» (7)
پی نوشت:
1) عنكبوت/2.
2) همان.
3) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، تهران، دار الكتب الاسلامية، چهلم، 1383 ش، ج 2، ص 100، ذيل آيه 214 سوره مباركه بقره.
4) اشاره به آيات 5 - 8 سوره مباركه انشراح مناسب است، به ويژه با اين زاويه كه پس از سختى، آسانى است و پس از فراهم شدن آسانى، چه زيبا است كه خدا را بندگى
5) منافقون/9.
6) بحار الانوار، ج 64، ص 200، ح 3.
7) ميزان الحكمه، ج 2، ص 462، ح 3379.
نویسنده / رضا آبیار ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره108
منبع: سایت ذی طوی