اقتصاد سالم رکن اساسی اقتصاد اسلامی

برای تحقق اقتصاد اسلامی، باید فعالیت‌های غیر مجاز اقتصادی در اسلام متوقف شود. در اسلام ده نوع فعالیت تجاری، ممنوع و حرام شناخته شده است؛ تا یک برنامه اقتصادی سالم در جوامع اسلامی محقق شود. بدون شک در مکتب اقتصادی اسلامی مسائل انسانی و مسائل اخلاقی از مسائل اقتصادی جدا نیست و این امر به خلاف مکتب‌های استکباری است. بسیاری از فعالیّت‌های اقتصادی و درآمدهای را که در مکتب اقتصادی غرب حلال و مجاز  شمرده شده در اقتصاد اسلام ممنوع است.

در این نوشتار کوتاه برآنیم که ده نوع معامله حرام، را بیان کنیم تا فعالیت‌های غیر مجاز اقتصادی مشخص شود.

1-خرید و فروش اشیاء مضره[1]
خرید و فروشی که به اقتصاد اسلامی ضرر می‌زند و موجب ضربه زدن به آن می‌شود، ممنوع شده است. تمام معامله‌هایی که سبب آلوده شدن جامعه می‌شود، غیر قانونی و غیرشرعی معرفی شده است. برای نمونه می‌توان به خرید و فروش مواد مخدر، شراب و آلات قمار اشاره کرد. خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ [مائده/90] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، همانا مى و قمار و بتها- با سنگهايى كه مقدس مى‏شمردند و بر آن قربانى مى‏كردند- و تيرهاى قرعه پليد و از كار شيطان است. پس، از آن بپرهيزيد باشد كه رستگار شويد.»

2-خرید و فروش آلات حرام [2]
آلات موسیقی حرام به ابزاری گفته می‌شود که «ویژه لهو و لعب بوده و با آن آهنگ‌های مناسب مجالس فساد و پایکوبی نواخته شود. این نوع از وسایل، هیچ منفعت حلالی در بر ندارد و استفاده از آن در هر حال اشکال داشته و خرید و فروش آن جایز نیست؛ هر چند به صورت لهوی نواخته نشود.» [3]

3-خرید و فروش اجناس حلال که می‌دانیم از آن‌ها در طریق ضرر و زیان جامعه استفاده می‌شود؛
مثل فروختن انگور و سایر میوه‌های مشابه به کارخانه‌های مشروب سازی، و اجازه دادن قطار و کشتی و اتومبیل برای نقل و انتقال موادّ مخدّر، مشروبات و اشیاءِ مضر دیگر، خواه فروشنده قصد کمک به چنین کارهائی داشته باشد یا قصد نداشته باشد امّا قطعاً از این وسائل مباح در مسیر آلودگی و گناه استفاده می‌شود چنین معامله یا اجاره‌ای حرام و ممنوع است یعنی حکم علم و اراده یکی است.[4]

4-خرید و فروش اشیائی که باعث تقویت دشمنان خدا و دشمنان خلق خدا می‌شود[5]
هر گونه خرید و فروشی که موجب تقویت دشمنان اسلام و تضعیف سپاه اسلام ناب محمدی شود جزو خرید و فروش اشیاء مضر محسوب می‌شود و حرام است. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصاری‏ أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ [مائده/51] هان‌ای کسانی که ایمان آوردید، یهود و نصارا را دوستان خود مگیرید که آنان دوست یکدیگرند و کسی که از شما آنان را دوست بدارد خود او نیز از ایشان است، چون خدا مردم ستمکار را به سوی حق هدایت نمی‌کند.»

5- هر گونه همکاری و کمک به ظالمان و ستمگران[6]
« وَ لَا تَرْکَنُواْ إِلیَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ مَا لَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُون [ هود/ 113] و شما مؤمنان هرگز نباید با ظالمان همدست و دوست باشید و گر نه آتش کیفر آنان شما را هم خواهد گرفت و در آن حال جز خدا هیچ دوستی نخواهید یافت و هرگز کسی شما را یاری نخواهد کرد.»

6- هر گونه تبلیغات مضر و زیان بخش[7]

7- هر گونه تقلّب و ساختن جنس تقلّبی و خرید و فروش آن‌ها[8]
تقلب چون یک نوع ظلم به دیگری و پایمال کردن حق دیگران است در قرآن و کتب روایی آیات و روایات فراوانی در مورد رعایت حق دیگران و ظلم نکردن به دیگران آمده است. امام باقر(علیه السلام) می فرماید«  الظُّلْمُ ثَلَاثَةٌ ظُلْمٌ لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا یَدَعُهُ اللَّهُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ فَالشِّرْکُ بِاللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یَغْفِرُهُ اللَّهُ فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَدَعُهُ اللَّهُ فَالْمُدَایَنَةُ بَیْنَ الْعِبَاد [9] ظلم سه گونه است، ظلمی که خداوند می‏ آمرزد، ستمی که خدا نیامرزد و ستمی که از آن نمی‌گذرد، اما آنکه خدا نیامرزد شرک به خداست و آنکه بیامرزد ظلم بر نفس است، آنکه وانگذارد، ظلم بندگان به یکدیگر است.»

8- گرفتن اجرت و حقوق در برابر انجام وظیفه‌ای که بعنوان یک واجب بر عهده انسان گذارده شده است. [10]
9- گرفتن هر گونه رشوه برای باطل نمودن حق و یا احقاق باطل، ممنوع و حرام است. [11]
10- احتکار و ذخیره کردن مواد غذائی در حالی که مورد نیاز مردم است. [12]

کلام آخر:
برای تحقق اقتصاد اسلامی در جامعه امروزی باید ملاک‌های اسلامی در جامعه تحقق یابد. برای تحقق این ملاک‌ها باید در ابتدا فعالیت‌های غیر مجاز اقتصادی از بین برود تا اقتصاد داخلی یک اقتصاد به تمام معنای اسلامی باشد. بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی ده گانه فوق، در تمام مکتب‌های اقتصادی شرق و غرب مجاز است و هیچ گونه ممنوعیتی وجود ندارد.

منابع:
[1] ناصر مکارم شیرازی دام ظله، خطوط اقتصاد اسلامی، ص101، ناشر: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، سال چاپ: 1360 ه. ش.
[2] همان.
[3] ر. ک: تبریزی، جواد بن علی، استفتائات جدید، ج 2، ص 210، س 950 و ص 214؛ خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، ص 252 - 255؛ امام خمینی، استفتائات، ج 2، ص 12 و 14؛ فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج 1، ص 583، س 2176؛ بهجت، محمد تقی، رساله توضیح المسائل، ضمائم، ص 3، م 20؛ نراقی، محمد مهدی، أنیس التجار (محشّی) ، شارح، طباطبایی، سید محمد کاظم و صدر عاملی، سید اسماعیل و حائری یزدی، عبدالکریم، ص 42.
[4] ناصر مکارم شیرازی دام ظله، خطوط اقتصاد اسلامی، ص101، ناشر: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، سال چاپ: 1360 ه. ش.
[5] همان.
[6] همان.
[7] همان.
[8] همان.
[9] تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین، ص293.
[10] ناصر مکارم شیرازی دام ظله، خطوط اقتصاد اسلامی، ص 103،ناشر: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، سال چاپ: 1360 ه. ش.
[11] همان.
[12] همان.