چکیده:در مکتب اسلام بر کمک کردن به دیگران و مستمندان تاکید شده است. سنت وقف یکی از آن راههایی است که انسان می تواند مال خود را به دیگران منتقل کند.
مقدمه
یکی از سنتهای اجتماعی خداوند در بین بندگانش، سنت وقف است. این صدقه جاریه، علاوه بر جنبه ی کمک کردن مسلمانان به همدیگر، باعث تالیف قلوب بین آنان می شود.
تاکید اسلام بر وقف
حضرت علی (علیه السلام می فرمایند: «لَا يَتْبَعُ أَحَداً مِنَ النَّاسِ بَعْدَ الْمَوْتِ شَيْءٌ إِلَّا صَدَقَةٌ جَارِيَةٌ؛[1]پس از مرگ، چیزی (اجرى) دنبال كسى نرود جز صدقه جاريه».
بی شک یکی از مهمترین صدقات جاریه وقف است.
در این حدیث به این نکته مهم اشاره شده که بعد از مرگ انسان، صدقاتجاریه است که به فریاد انسان می رسد. اگر انسان بیمارستانی، مسجدی، مدرسه ای بنیان نهاده باشد؛ هر چه مردم در مسجد عبادت نمایند؛ انسان در ثواب آن عبادتها شریک است. در مورد استفاده از بیمارستان و مدرسه هم چنین است.
حضرت علی (علیه السلام) پیشوای مومنان به خدا، در وقف نامه هایش اینچنین می نوشت: «ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ لِيُولِجَنِي اللَّهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ يَصْرِفَنِي عَنِ النَّارِ وَ يَصْرِفَ النَّارَ عَنِّي يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوه؛[1]برای خاطر خدا این کار را انجام می دهم تا خداوند مرا داخل بهشت گرداند و از آتش جهنم نجات دهد و در روزی که بعضی صورتها سفیدند و بعضی سیاهند؛ آتش جهنم را از من دور کند».
در این حدیث، حضرت مولا در حقیقت راه و چاه را نشان ما می دهد؛ وگرنه وقف نمودن حضرت علی (علیه السلام) فراتر از کسب ثواب و این مسائل است.
اینگونه به دیگران کمک کنیم.
قرآن در آیه ای می فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ؛[آل عمران/92]به نيكى نمى رسيد تا از آنچه دوست مى داريد، (در راه خدا) مصرف كنيد؛ و آن چيزى كه (در راه خدا) مصرف مى كنيد، پس براستى كه خدا بدان داناست». [3]
بی تردید مالی یا چیزی را که انسان به آن دلبستگی دارد؛ انسان آن را براحتی از دست نمی دهد، ولی خداوند می گوید: اگر اینرا که دوست داری در راه من به دیگر بندگانم بدهی؛و پا بر نفس خود بگذاری؛ من تو را به جایگاه نیکویی می رسانم.
تذکر مهم
اسلام طرفدار افراط و تفریط نیست و در بحث کمک کردن به دیگران که وقف یکی از آنهاست؛ هم همین رویه را دارد. اسلام می گوید: چیزی را وقف کن که مورد علاقه ات باشد (بدرد بخور باشد نه کهنه و بی ارزش) ولی طوری هم نباشد که خود انسان محتاج به آن باشد و در صورت کمک کردن یا وقف کردن آن، به سختی بیفتد.
قرآن در این باره می فرماید: «وَ يَسئلونکَ مَا ذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ؛[آل عمران/219]و از تو(ای پیامبر) می پرسند چه چیزی را انفاق کنیم؟ بگو آنچه که فراتر از نیاز شماست (انسان آن را دوست دارد ولی فعلا مورد نیازش نیست)».
توجه ما به این مستحقان باشد
در قران کریم در این باره می خوانیم: «يَسُئلونک مَا ذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيرِ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ مَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيرِ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛[آل عمران/215]از تو مىپرسند: چه چيز انفاق كنند؟ بگو: هر مال و مايه سودمندى كه انفاق مى كنيد بايد براى پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و نيازمندان و محتاج در راه مانده باشد، و هر كار نيكى انجام دهيد، خدا به آن داناست». [4]
تفسیر المیزان در تفسیر این آیه می نویسد: آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه آن چيزى كه بايد انفاق شود مال است، حال هر چه مى خواهد باشد، چه كم و چه زياد، و اينكه اين عمل عمل خبرى است، و خدا بدان آگاه است، و ليكن ايشان بايد مى پرسيدند به چه كسى انفاق كنند، و مستحق انفاق را بشناسند، و مستحقين انفاق عبارتند از والدين، و اقربا، و ايتام، و مساكين، و ابن سبیل [5]
لازم به ذکر است که کمک به دیگران و وقف، گر چه مستحب است؛ ولی کمک به پدرو مادر در صورتی که محتاج باشند، بر فرزندان متمکن واجب است.
نتیجه گیری
وقف در اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است. خدای بزرگ در قرآن به ما تذکر می دهد که اگر مالی را انفاق می کنید، چیز ارزش داری باشد نه کهنه و بی ارزش
قرآن می گوید که والدین و اقربا و خویشاوندان از اولویت کمک کردن بر خوردارند.
سنت وقف و کمک کردن به نیازمندان، و مخصوصا خویشاوندان فقیر، باعث کاهش فاصله طبقاتی و نزدیکی و صمیمیت جامعه به هم می شود.
پی نوشتها
[1] دعائم الاسلام، ابن حیون مغربی، چاپ 1385، ج2، ص341
[2] همان،ص340
[3] ترجمه رضایی، ص62
[4] ترجمه انصاریان، ص23
[5] ) ترجمه تفسير الميزان، ج2، ص 240