يكى از برنامه هاى عيد نوروز، خانه تكانى و نظافت محيط زندگى و نيز پوشيدن لباس تميز است. اسلام سفارش بسيارى درباره نظافت و دورى از آلودگيهاى ظاهرى بدن و محل زندگى كرده است و اين مخصوص به عيد نوروز نيست.
امام باقرعليه السلام مى فرمايد:
«كَنْسُ الْبُيُوتِ يَنْفِي الْفَقْرَ؛(1)
پاكيزه كردن خانه ها، فقر [و بيچارگى ] را از بين مى برد.»
و امام على عليه السلام مى فرمايد:
«نَظِّفُوا بُيُوتَكُمْ مِنْ حَوْكِ الْعَنْكَبُوتِ فَإِنَّ تَرْكَهُ فِي الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ؛(2)
خانه هاى خود را از تار عنكبوت خالى و تميز كنيد، زيرا ترك آن در خانه باعث فقر [و تهيدستى ] مى گردد.»
امام صادق عليه السلام نيز درباره عيد نوروز مى فرمايد:
«إِذَا كَانَ يَوْمُ النَّيْرُوزِ فَاغْتَسِلْ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثِيَابِك؛(3)
در زمانى كه نوروز شد غسل كن و پاكيزه ترين لباسهايت را بپوش!»
همان گونه كه محيط زندگى انسان آلوده و كثيف شده و نياز به نظافت دارد، دل و قلب انسان نيز به غبار معصيت آلوده مى گردد و موجب مى شود تا صاحب خود را از مسير هدايت دور سازد.
شستن و تميز كردن باعث محو آلودگيهاى ظاهرى مى شود و وضو و غسل، طهارت باطنى از حَدَث و خَبَث ايجاد مى كند؛ ولى آلودگى گناه با شستن و تميز كردن و با وضو و غسل برطرف نشده و فقط با توبه واقعى و كفّاره تطهير مى گردد. پس پاكيزه كردن دل از سموم و آفات اخلاقى، به همان اندازه زندگى را لذت بخش و زيبا مى كند، كه بر طرف كردن كثافات و سموم از جسم و منزل.
چنانكه حضرت على عليه السلام مى فرمايد:
«تَعَطَّرُوا بِالِاسْتِغْفَارِ لَا تَفْضَحَنَّكُمْ رَوَائِحُ الذُّنُوبِ؛(4)
خودتان را با استغفار [و توبه ] معطر كنيد تا بوى گناهان شما را رسوا نكند.»
محاسبه اعمال در كنار محاسبه اموال
يكى از برنامه هايى كه معمولا صاحبان مشاغل آزاد و شركتها و... در نزديكى عيد نوروز انجام مى دهند، بررسى حسابهاى مالى و تعيين سود و زيان اموال است، كه اگر اين عمل براى تعيين حق اللّه (خمس و زكات) نيز باشد، بسيار پسنديده تر خواهد بود.
آنچه لازم است در كنار اين بررسيها به آن نيز توجه شود، محاسبه اعمال و رفتار است كه متأسفانه كم تر مورد توجه قرار مى گيرد.
رسول خداصلى الله عليه وآله در يكى از وصاياى خود به ابوذر غفارى مى فرمايد:
«يَا أَبَا ذَرٍّ حَاسِبْ نَفْسَكَ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبَ فَإِنَّهُ أَهْوَنُ لِحِسَابِكَ غَداً وَ زِنْ نَفْسَكَ قَبْلَ أَنْ تُوزَنَ ... َ يَا أَبَا ذَرٍّ لَا يَكُونُ الرَّجُلُ مِنَ الْمُتَّقِينَ حَتَّى يُحَاسِبَ نَفْسَهُ أَشَدَّ مِنْ مُحَاسَبَةِ الشَّرِيكِ شَرِيكَه؛(5)
اى اباذر! پيش از آنكه مورد محاسبه قرارگيرى، به حساب نفس خود رسيدگى كن؛ زيرا اين كار حساب قيامت تو را آسان تر مى كند؛ و قبل از آنكه تو را ارزيابى كنند خود را ارزيابى كن ... اى اباذر! هيچ كس از پرهيزكاران محسوب نمى شود، جز اينكه نفس خود را محاسبه كند، سخت تر از حسابرسى شريك نسبت به شريك خود.»
كيفيت محاسبه:
شخصى از امير مؤمنان عليه السلام پرسيد: چگونه انسان خود را محاسبه كند؟ فرمود:
«وقتى انسان، شب را به روز و روز به شب مى آورد، شبانگاه بايد به خويش بازگردد و به خود بگويد امروزت گذشت و ديگر باز نمى گرددو خداوند از او پرسش خواهد كرد كه اين روز را چگونه سپرى كردى و چه كارى در آن انجام دادى؟
آيا خدا را ياد كردى؟
آيا حمد و سپاس او را بجاى آوردى؟
آيا حق برادر مؤمنت را ادا نمودى؟
آيا گرفتارى او را رفع كردى؟
آيا در نبودش از خانواده و فرزندان او نگهدارى كردى؟
آيا با مايه گذاشتن از آبرويت، ديگران را از بدگويى نسبت به برادر مؤمنت بازداشتى؟
آيا مسلمانى را يارى كردى؟ بالاخره چه كردى در اين روزى كه گذشت؟
پس تمام اعمال خود را بياد آورد، اگر كار خيرى از او سرزده خدا را سپاس گويد و او را بر اين توفيق، تكريم و تعظيم كند، و چنانكه در ميان اعمالش به گناه و تقصيرى برخورد، از خدا آمرزش بخواهد و تصميم بگيرد كه ديگر گِرد گناه نگردد.» (6)
پی نوشتها:
1) وسائل الشيعه، ج 5، ص 317.
2) همان، ص 322.
3) همان، ج 8، ص 172.
4) وسائل الشيعه، حر عاملى، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، 1409، ج 16، ص 70.
5) وسائل الشيعه، ج 16، ص 98.
6) بحار الانوار، علامه محمدباقر مجلسى، دار احياءالتراث العربى، بيروت، ج 67، ص 69-70.