عاقبت ملامت و سرزنش دیگران چیست؟


پرسش: تو رو خدا راهنمايي كنيد آيا صحت دارد كه اكر كسي كسي ديكر را به خاطر كناهي ملامت كند نمي ميرد تا خود آن كناه را انجام دهد آيا اين روايت صحت دارد؟ خواهشا جواب دهيد؟

پاسخ: بله احاديثي در اين مورد داريم از جمله :

امام صادق سلام الله عليه : مَن عَيَّرَ مُؤمِناً بِذَنبٍ لَم يَمُت حَتّى يَركَبَهُ
كسى كه مؤمنى را براى گناهى سرزنش كند، نميرد تا خودش آن گناه را مرتكب شود ميزان الحكمة: ح 14854
ودليل آن هم روشن است، چون اولا: «سرزنش وملامت» ديگران در دين محكوم است ولو اينكه سرزنش تو از گناه باشد! وثانيا : امر به معروف لازم و واجب است ولي كسي نمي تواند شخص مرتكب منكر را ملامت كند بلكه عمل شخص منكر بوده لذا بايد فعل منكر را تقبيح كرد نه عامل به منكر را !

پيامبر صلى الله عليه وآله مي فرمايند : اَلذَّنبُ شومٌ عَلى غَيرِ فاعِلِهِ اِن عَيَّرَهُ ابتُلِىَ بِهِ وَ اِن اَغتابَهُ أَثِمَ وَ اِن رَضىَ بِهِ شارَكَهُ؛ گناه براى غير گناهكار نيز شوم است، اگر گنهكار را سرزنش كند به آن مبتلا مى ‏شود، اگر از او غيبت كند گنهكار شود و اگر به گناه او راضى باشد، شريك وى است. نهج الفصاحه، ح 1623
بنابراين به نظر مي رسد كه بايستي اورا از اين كار،بدون اينكه اورا ملامت كند بازدارد وعواقب گناه را براي شخص بازگوكند بدون اينكه شخص را سرزنش بر كرده اش بكند بلكه كاري كند كه خود شخص از كرده اش پشيمان شود!

با گناهكار چگونه برخورد كنيم؟
اينكه در روايات، ملامت وسرزنش گناهكار به خاطر گناهش نهي شده است شايد دليلش اين باشد كه گناه بيماري است و گناهكار بيمار؛ و همان طور كه ملامت كردن بيمار به خاطر بيماري اش صحيح نيست و به جاي آن بايد به درمانش توجه كرد، توبيخ گناهكار نيز به خاطر گناهش درست نيست و بايد با استفاده از راههاي درماني كه ذكر شد به درمان او پرداخت.

اكنون براي اطلاع از كلمات بزرگان دين واحاديث در اين باره، چند حديث ديگر ذكر مي شود:
عن علي بن الحسين عليه السلام قال: «كان آخر ما أوصي به الخضر موسي بن عمران عليه السلام أن قال له لا تعيرن أحدا بذنب» (1) امام چهارم عليه السلام فرمود: آخرين وصيتي كه حضرت خضر به موسي عليه السلام كرد اين بود كه به او گفت: هيچگاه كسي را به خاطر گناهش ملامت نكن.
در حديث ديگري كه از امام باقر عليه السلام درباره ي وصيت حضرت خضر به موسي عليهماالسلام نقل شده آمده است: «لا تعيرن أحدا بخطيئته...» (2) هيچ كس را به خاطر خطايش سرزنش نكن... .
امام صادق عليه السلام در حديثي فرمود: «اذا وقع بينك و بين أخيك هنه فلا تعيره بذنب» (3) هرگاه ميان تو و برادر مسلمانت كدورتي پيش آمد او را به خاطر گناهش ملامت نكن.
رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مطابق حديثي فرمود: «اذا زنت خادم أحدكم فليجلدها الحد و لا يعيرها» (4) اگر زني كه خدمتكار شما است زنا كرد بايد او را به وسيله ي حاكم شرع حد بزنيد [و كيفر قانوني را درباره ي او اجرا كنيد]، ولي او را سرزنش و ملامت نكنيد.
بخصوص اگراين ملامت مكرر و در انظار عموم و ملأ عام باشد، طرف را به انتقام جويي و عكس العمل وامي دارد و حتي ممكن است به گناهان بزرگ تري دست بزند.
علي عليه السلام در اين زمينه مي فرمايد: «الافراط في الملامه تشب نيران اللجاج»(5) زياده روي در ملامت، آتش لجاجت را مشتغل مي سازد.
و نيز مي فرمايد: «اياك أن تكرر العتب فان ذلك يغري بالذنب و يهون بالعتب» از تكرار سرزنش بپرهيزيد كه موجب دليري در گناه و بي اثر ساختن ملامت مي شود.

يك نكته ي مهم:
ممكن است اين مطلب شبهه ايجاد كند و خيال شود كه سرزنش نكردن گناهكار به معناي سكوت در برابر اوست و اين سكوت در حقيقت مشوق او به ارتكاب گناه و به اصطلاح نوعي «معاونت بر اثم» و همكاري با گناهكار است.
براي رفع اين اشتباه بايد تذكر داده شود كه اسلام گذشته از اينكه امر به معروف و نهي از منكر را به صورت فريضه بر مسلمانان واجب كرده است، براي تنبيه گناهكار و هدايت او برنامه هاي بسيار دقيق و صحيحي دارد، مانند اينكه به پيروان خود دستور مي دهد رابطه ي رفاقت و دوستي خود را با شخص گناهكار قطع كنند و يا در برخورد با گناهكار با ترشرويي و بي اعتنايي كردن، مراتب انزجار خود را از آنها ابراز دارند.
امام صادق از اميرمؤمنان عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت فرمود: «لا ينبغي للمرء المسلم أن يواخي الفاجر فانه يزين له فعله و يحب أن يكون مثله و لا يعينه علي أمر دنياه و لا أمر معاده و مدخله و مخرجه من عنده شين عليه » (6)
براي مرد مسلمان شايسته نيست كه با گناهكاران طرح رفاقت و دوستي بريزد، زيرا شخص گناهكار عمل [زشت] خود را براي او مي آرايد [و زيبا جلوه مي دهد] و دوست دارد او را نيز همانند خود سازد، و نه بر كار دنيا و نه بر كار آخرت او را كمك دهد و رفتن و آمدنش نزد آن شخص گناهكار براي او ننگ و رسوايي است.

با گناهكاران همنشين نشويد
امام چهارم به فرزندش حضرت باقر عليه السلام سفارش مي كرد كه با پنج طايفه رفاقت نكن كه از آن جمله شخص فاسق و گناهكار است؛ كه مي فرمايد: «و اياك و مصاحبه الفاسق؛ فانه بايعك بأكله و أقل من ذلك» (7) از رفاقت بافاسق بپرهيز كه او تو را به لقمه اي و [بلكه] به كمتر از آن مي فروشد.
علي عليه السلام مي فرمايد: «لا تصحب الشرير فان طبعك يسرق من طبعه شرا و أنت لا تعلم»(8) با مردم شرير و فاسد رفاقت نكن كه طبيعت خود به طور ناخودآگاه بدي را از آنها مي دزدد و تو بي خبري.
يعني، همان طوري كه معاشرت با بيمار موجب سرايت بيماري مي شود و اطبا انسان را از آميزش و مخالطت با بيماران ممنوع مي كنند، گناه نيز اين گونه است، و منظور امام عليه السلام در حديث مذكور اين است كه گناه بيماري مسري و خطرناكي است كه در اثر آميزش با گناهكار، بدون اطلاع تو به جانت سرايت مي كند.
امام جواد عليه السلام مي فرمايد: «اياك و مصاحبه الشرير فانه كالسيف المسلول يحسن منظره و يقبح أثره» (9) از رفاقت با آدم شرور بپرهيز كه مانند شمشير خوش منظر و بد اثر است.

با گناهكار چگونه رو به رو شويم؟
درباره ي نحوه ي مواجه شدن با گناهكاران و ترشرويي كردن در برخورد با آنان، امام صادق از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده است كه فرمود: «أمرنا رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم آن نلقي أهل المعاصي بوجوه مكفهره»(10) رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به ما دستور داد كه با گناهكاران عبوس و ترشروي برخورد كنيم.
در حديث ديگري از آن حضرت روايت شده است كه فرمود: «أدني الانكار أن يلقي أهل المعاصي بوجوه مكفهره» (11) كمترين حد انكار گناه [و نهي از منكر] آن است كه با مردم گناهكار با ترشرويي برخورد كنيد.
عيسي عليه السلام مي فرمايد: «تحببوا الي الله ببغض أهل المعاصي، و تقربوا الي الله بالتباعد عنهم و التمسوا رضا الله بسخطهم» (12) به وسيله ي تنفر و بغض نسبت به گناهكاران، خداي تعالي را نسبت به خود جلب كنيد و با دوري كردن ازآنها به خدا تقرب جوييد و خوشنودي خدا را در خشم آنان جستجو نماييد.
رهبران بزرگواراسلام به طور كلي مسلمانان را از مجالست با مردم گناهكار و فاسد نهي كرده و با بيانات مختلف، پيروان خود را از آميزش با آنها برحذر داشته اند. در يك جا رسول خدا صلي الله عليه و آله مي فرمايد:«المرء علي دين خليله و قرينه» (13) انسان بر كيش دوست و همدمش خواهد بود.
در حديث ديگري حضرت علي عليه السلام به حارث همداني سفارش مي كند: «اياك و مصاحبه الفساق فان الشر بالشر ملحق» (14) از رفاقت با بدكاران بپرهيز كه بدي به بدي پيوندد.

---------------------------------------

پي نوشت :
1- بحارالانوار، ج 73، ص 386.
2- همان، ص 387.
3- وسائل الشيعه، ج 2، ص 105.
4- مجموعه ي ورام، ج 1، ص 57.
5- تحف العقول، ص 8.
6- وسائل الشيعه، ج 2، ص 269 و 270.
7- شرح ابن ابي الحديد، ج 4، ص 538.
8- بحارالانوار، ج 74، ص 198.
9- كافي، ج 5، ص 58 و 59.
10- جامع السعادات، ج 3، ص 187.
11- كافي، (مترجم) ج 4، ص 83.

برگرفته از پرسمان نهاد رهبری