بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از مسائل مورد سؤال بسیاری از افراد، مسأله "نحوه انتشار نوع بشر پس از آدم ابوالبشر" می باشد. با توجه به اینکه انسان ها از یک پدر و مادر بوجود آمده اند، فرزندان حضرت آدم(ع) یا با هم ازدواج کرده اند یا با غیر انسان زیرا به غیر این خانواده، خانواده دیگری بر زمین نمی زیسته اند.
در مورد این مسأله آراء و اقوال گوناگونی مطرح شده که از اختلاف در روایات نشأت می گیرد:
الف-دسته ای از این روایات به ازدواج فرزندان حضرت آدم با موجودات دیگری اشاره کرده اند. در روایتی از امام باقر علیه السلام چنین آمده:
خداوند برای حضرت آدم علیه السلام حوری فرستاد تا یکی از فرزندانش با او ازدواج کند و برای فرزند دیگرش زنی از اجنه انتخاب نمود. پس هر زیبایی ای در انسانهاست از همان حوری است و هر زشتی در ایشان است از جنّی.(1)
البته روایات دیگری هم در مورد ازدواج یکی از پسران آدم علیه السلام با دختری از جن وارد شده که به عنوان مثال به روایتی از تفسیر عیاشی اشاره می کنم:
سلیمان ابن خالد در ضمن سؤالاتی از امام صادق(ع) پرسید: فدای تو شوم پس نسل آدم از کجا به هم رسید؟ آیا زنی به غیر از حوا و مردی به غیر از آدم بود؟
حضرت فرمودند: ای سلیمان! اول خدا از حوا قابیل را به آدم بخشید و بعد از او هابیل را، پس چون قابیل بالغ شد حق تعالی برای او زنی از جنیان را ظاهر گردانید و وحی نمود که او را به قابیل تزویج نماید...(2)
در روایات دیگر آمده: زمانی که هابیل توسط قابیل کشته شد، مدت پانصد سال حضرت آدم با همسرش مجامعت ننمود و بعد از آن با او مجامعت کرد و خداوند پسری به نام شیث به او عطا فرمود و در بار دیگر پسر دیگری به نام یافث نصیبش گشت. زمانی که به بلوغ رسیدند و قصد ازدواج کردند، دو حوریه به نامهای نزلة و منزلة بر ایشان فرستاده شد و با ایشان ازدواج نمودند.(3)
پس این دسته از روایات از وقوع ازدواج بین انسان و اجنه خبر می دهند.
ب-خداوند در قرآن کریم می فرمایند:یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِیرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِی تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَیْكُمْ رَقِیبًا
ای مردم بترسید از پروردگارتان، آن که شما را از یک تن بیافرید و از آن یک تن همسر او را و از آن دو، مردان و زنان بسیار پدید آورد و بترسید از آن خدایی که با سوگند به نام او از یکدیگر چیزی می خواهید و زنهار از خویشاوندان مبرید هر آینه خدا مراقب شماست(4)
از ظاهر آیه بر می آید که نسل بشر به حضرت آدم و حضرت حوا علیما السلام بر می گردد و شخص سومی در این میان نبوده.
روایات در این مسأله بسیار زیادند و با هم تعارض آشکار دارند. دسته ای از روایات میگویند: انتشار نوع بشر بوسیله ازدواج خواهر و برادری بوده به این صورت که بعد از پذیرفته شدن توبه حضرت آدم،حوا بیست شکم زایید که در هر شکم یک دختر و یک پسر بودند.هابیل با اقلیما دو قلو بود و قابیل با لوزا.لوزا زیباترین دختر آدم بود. بعد از به بلوغ رسیدن هابیل و قابیل بین آن دو قرعه کشی کردند و لوزا به همسری هابیل در آمد. اصل اختلاف هابیل و قابیل هم همین مطلب بود.(5)
روایات اهل سنت هم به همین صورت قصه را بیان کرده اند.(6) این قول موافق آیه ای است که در بالا ذکر شد.
اما دسته دیگری از روایات به شدت با این سخن مخالفت کرده اند و خود این روایات هم دو دسته اند. برخی از آنها به ازدواج یکی از فرزندان آدم با دختری از جن اشاره دارند(7) چنان که در پست قبل ذکر شد.
دسته ای دیگر می فرمایند: خداوند دو حوریه از بهشت به زمین فرستاد که یکی با شیث و دیگری با یافث ازدواج نمود(8)
علامه مجلسی علیه الرحمة روایاتی که دلالت بر ازدواج خواهر و برادری دارند را ردّ فرموده و حمل بر تقیه کرده اند.(9)
علامه طباطبایی رحمه الله در المیزان روایات مطابق با ظاهر قرآن را قبول کرده اند و در توجیه اشکالات وارده بر این روایات می فرمایند:
و اما اینكه چنین ازدواجى در اسلام حرام است و بطورى كه حكایت شده در سایر شرایع نیز حرام و ممنوع بوده ضررى به این نظریه نمىزند، براى اینكه تحریم حكمى است تشریعى، كه تابع مصالح و مفاسد است، نه حكمى تكوینى (نظیر مستى آوردن شراب) و غیر قابل تغییر، و زمام تشریع هم به دست خداى سبحان است،...ازدواج خواهر و برادر را در روزگارى كه تجویزش باعث شیوع فحشا و جریحهدار شدن عفت عمومى نمىشود تجویز كند و در روزگارى دیگر كه باعث این محذور مىشود تحریم كند.(10)
ایشان در ادامه قبح عقلی ازدواج با محارم را ردّ میکنند و می فرمایند:
این سخن كه ازدواج خواهر و برادر منافى با فطرت باشد درست نیست و فطرت چنین ازدواجى را صرفا به خاطر اینكه ازدواج خواهر و برادر است نفى نمىكند و از آن تنفر ندارد، بلكه اگر نفى مىكند و اگر از آن تنفر دارد براى این است كه باعث شیوع فحشا و منكرات مىشود و باعث مىگردد غریزه عفت باطل گردد و عفت عمومى لكهدار شود.
و پر واضح است كه شیوع فحشا بوسیله ازدواج خواهر و برادر در زمانى است كه جامعه گسترده اى از بشر وجود داشته باشد و اما در روزگارى كه در تمامى روى زمین غیر از چند پسر و چند دختر از یك پدر و مادر وجود ندارند و از سوى دیگر مشیت خداى تعالى تعلق گرفته كه همین چند تن را زیاد كند، و افرادى بسیار از آنان منشعب سازد، دیگر عنوان فحشا بر چنین ازدواجى منطبق و صادق نیست.(11)
ج-قول دیگری که در تفاسیر آمده و با اکتشافات و نظریات علمی سازگارتر است اینکه:
فرزندان آدم با بازماندگان انسانهاى پیشین ازدواج كرده اند زیرا طبق روایاتى آدم اولین انسان روى زمین نبوده، مطالعات علمى امروز نیز نشان میدهد كه نوع انسان احتمالا از چند ملیون سال قبل در كره زمین زندگى میكرده، در حالى كه از تاریخ پیدایش آدم تا كنون زمان زیادى نمیگذرد، بنا بر این باید قبول كنیم كه قبل از آدم انسانهاى دیگرى در زمین می زیسته اند كه به هنگام پیدایش آدم در حال انقراض بوده اند، چه مانعى دارد كه فرزندان آدم با باقیمانده یكى از نسلهاى پیشین ازدواج كرده باشد ولى همانطور كه گفتیم این احتمال با ظاهر آیه اول سوره نساء چندان سازگار نیست.(12)
برطبق یافته های زیست شناسی دو گونه انسان بر روی زمین می زیسته اند که گونه ای از آنها هم اکنون منقرض شده اند.این گونه از انسانها که قبل از پیدایش انسان های خردمند در مناطقی از آسیا میزیسته اند،"نئاندرتال"نام داشته اند که در حدود 15 هزار سال پیش منقرض شده اند(13)
در روایات اهل بیت هم به وجود چنین موجوداتی اشاره شده:
شیخ صدوق در خصال از امام باقر علیه السلام روایت كرده كه فرمود: خداى عز و جل در همین زمین از روزى كه آن را آفریده، هفت عالم خلق كرده (و سپس بر چیده) و هیچ یك از آن عوالم از نسل آدم ابو البشر نبودند و خداى تعالى همه آنها را از پوسته روى زمین آفرید و نسلى را بعد از نسل دیگر ایجاد كرد و براى هر یك عالمى بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر آدم ابو البشر را بیافرید و ذریهاش را از او منشعب ساخت ...(14)
برخی احتمال داده اند این گروه همان "نسناس"هستند که در بعضی روایات آمده.یعنی موجوداتی شبیه به انسان اما با خصوصیاتی حیوانی! و آیه "اتجعل فیها من یفسد فیها و یسفك الدماء و نحن نسبح بحمدك و نقدس لك"(15)(آیا موجودی را در زمین قرار می دهی که در زمین افساد می کند و خون می ریزد؟) را هم اینگونه تفسیر کرده اند که ملائک چون شباهت صورت آدم را به این موجودات دیدند،گمان کردند خداوند می خواهد دوباره آنها را بیافریند لذا اعتراض کردند!
در روایتی همین مطلب تأیید شده.به این صورت که هفت هزار سال قبل از آفرینش آدم علیه السلام،جن و نسناس آفریده شدند و در زمین زندگی می کرده اند.نسناس دارای بال نبودند و در داخل زمین میزیسته اند.بعد از مدتی به سرکشی و خونریزی پرداختند.(16)
در هرصورت این قول هرچند عامّه پسند تر است اما مؤیّد روایی ندارد.و اگر ظاهر آیه را بپذیریم باید به ازدواج خواهر برادری فرزندان آدم علیه السلام،ملتزم شویم.
والله العالم
--------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
1.بحارالانوار جلد 60 صفحه97-به نقل از علل الشرایع صفحه103
2.تفسیر عیاشی جلد اول صفحه 312
3.علل الشرایع صفحه18
4.آیه اول سوره نساء
5.الاحتجاج،جلد2،صفحه142
6.به نقل از مرحوم مجلسی،حیاة القلوب،جلد اول،صفحه 198
7.تفسیر عیاشی،جلد اول،صفحه312
8.علل الشرایع،صفحه18
9.حیاة القلوب،جلد اول،صفحه 198
10.ترجمه تفسیر المیزان،جلد4،صفحه229
11.ترجمه تفسیر المیزان ،جلد 4،صفحه 230
12.تفسیر نمونه،ج3،صفحه 247
13.دایر المعارف ویکی پیدیا(لفظ"انسان نئاندرتال")
14.خصال ج 2 ص 358 ح 45: عن أبی جعفر ع: لقد خلق الله عز و جل فی الأرض منذ خلقها سبعة عالمین- لیس هم من ولد آدم خلقهم من أدیم الأرض- فأسكنهم فیها واحدا بعد واحد مع عالمه- ثم خلق الله عز و جل آدم أبا البشر و خلق ذریته منه، الحدیث.
15.بقره،آیه30
16.بحارالأنوار،ج54،ص322-قصص راوندی،ص35:نَسْنَاسٌ أَشْبَاهُ خَلْقِهِمْ وَ لَیْسُوا بِإِنْسٍ وَ أَسْكَنَهُمْ أَوْسَاطَ الْأَرْضِ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ مَعَ الْجِن...ِّ تَمَرَّدُوا وَ عَتَوْا عَنْ أَمْرِ اللَّهِ فَمَرَحُوا وَ بَغَوْا فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ عَلَا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ فِی الْعُتُوِّ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى حَتَّى سَفَكُوا الدِّمَاءَ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ أَظْهَرُوا الْفَسَادَ وَ جَحَدُوا رُبُوبِیَّةَ اللَّهِ تَعَالَى...
اللهم صل علی محمد وال محمد و عجل فرجهم