قرآن سخنان خداوند است که بر زبان مبارک پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله جاری شد، اما دیگر سخنان آن حضرت و همچنین رفتارهای ایشان به عنوان «سنت حدیثی» شناخته می‌شوند. وجه اشتراک قرآن و سنت حدیثی، دریافت هر دو از جانب وحی الهی بوده است.
خداوند دین اسلام را برای مردم فرستاد تا بتوانند با عمل به دستورات آن به سعادت دنیوی و اخروی برسند. رسیدن به این هدف دو شرط مهم و اساسی دارد؛ نخست آنکه قوانین و تعالیم اسلامی برای مردم بیان شود، دوم آنکه مردم بر اساس اراده و اختیارشان به این تعالیم عمل کنند، پس با فقدان هر یک از این دو شرط، هدف مهم خداوند محقق نخواهد شد.
از آنجا که عالم دنیا با کاستی و نقصان همراه است و مردم عادی توان گفت‌وگوی مستقیم با خداوند سبحان را ندارند، ضروری بود که خداوند نماینده‌ای از جنس انسان و با ویژگی عصمت به مردم معرفی کند تا سخنان خداوند را به وسیله او دریافت کنند. انسان بودن این نماینده به دلیل آن بود که مردم به راحتی با او ارتباط گرفته و بتوانند او را الگوی خویش قرار دهند. معصوم بودن این نماینده نیز لازم بود تا بدون کم و کاست، سخنان خداوند را به مردم برساند.
خداوند اراده فرمود و خاتم‌الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله را به‌عنوان نماینده و پیغام‌رسان خود به مردم معرفی کرد. گرچه دشمنی با آن حضرت به دلیل لجاجت و منافع دنیوی وجود داشت، اما بیشتر مردم با توجه به سابقه روشن و پاک پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و همچنین معجزات گوناگونی که ارائه شد، پیامبری ایشان را پذیرفتند.
حال که نوبت ابلاغ دستورات الهی به مردم رسید، خداوند تمام دستورات خود را به‌وسیله وحی بر قلب مطهر پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل فرمود و ایشان نیز به مردم ابلاغ می‌کرد. آنچه که مردم از زبان مبارک آن حضرت می‌شنیدند، همگی تعالیم اسلامی قلمداد می‌شد، اما بر دو قسم بود؛ قرآن و سخنان غیر قرآنی که به آن «سنت» گفته می‌شود. البته سنت منحصر در سخنان پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله نیست و شامل رفتار آن حضرت نیز می‌شود.
قرآن به‌عنوان معجزه جاودان و همیشگی پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله بود که به دلیل فصاحت و بلاغت بسیار زیادی که داشت، تعجب اساتید عرب‌زبان و شعرای زبردست آن دوران را به دنبال داشت و آنها به عجز و ناتوانی خود در رویارویی با این آیات الهی اعتراف کردند. با توجه به آنکه مخاطبان، آیات قرآن و سخنان دیگر پیامبر را از زبان آن حضرت می‌شنیدند، لازم بود که تمایز میان آن دو مشخص باشد، از این‌رو، خاتم‌الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله به یاران خویش تذکر می‌دادند و مجموع آیات الهی را «قرآن» نامیدند.[1]
تفاوت قرآن و سنت حدیثی خاتم‌الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله در این بود که الفاظ و واژگان قرآن به‌صورت دقیق و بدون تغییر از سوی خداوند به مردم بازگو شد و چنین نبود که پیامبر اجازه داشته باشند با الفاظ مشابه، مقصود خداوند را بیان کنند. اما در مورد قول پیامبر، ممکن است یک مقصود با الفاظ و واژگان متفاوت بیان گردد.[2]
به هر حال، نکته بسیار مهم در باورهای اسلامی آن است که قرآن کریم و سنت پیامبر معظم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله هر دو از جنس وحی هستند و از این جهت نمی‌توان بین قرآن کریم و سنت پیامبر معظم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله جدایی انداخت.[3] تعالیم اسلام مجموعه‌ای از آیات قرآن و سنت پیامبر است که البته پس از ایشان، امامان معصوم علیهم‌السلام الگو و شاخص این سنت خواهند بود.
پی‌نوشت:
[1]. آیتی، محمدابراهیم، تاريخ پيامبر اسلام، ص234، دانشگاه تهران.
[2]. صدر، سیدمحمدباقر، بحوث في علم الأصول، ج2، ص238، الدار الاسلامیة.
[3]. سبحانی، جعفر، رسائل و مقالات، ج4، ص231، مؤسسة امام صادق علیه‌السلام.