معيار مكى و مدنى بودن آيات، بنابر قول مشهور چيست؟
بيشتر مفسران معتقدند: معيار مكى يا مدنى بودن، زمان هجرت پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) از مكه به مدينه است. هر سوره اى كه پيش از هجرت نازل شده، مكى و هر سوره اى كه پس از هجرت نازل شده، مدنى به شمار مى رود; چه در مكه نازل شده باشد و چه در مدينه; مانند: آيه 3 سوره مائده: (اليَومَ يئِسَ الَّذينَ كَفَروا مِن دينِكُم فَلا تَخشَوهُم واخشَونِ اليَومَ اَكمَلتُ لَكُم دينَكُم...) كه در مدينه نازل نشد; بلكه در غدير خم (در حجة الوداع) بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) نازل شد; ولى از آيات مدنى محسوب مى شود; چرا كه بعد از هجرت نازل شد. در نتيجه، بر اساس نظريه ياد شده، 86 سوره قرآن مكى و 28 سوره مدنى است.
راه هاى شناسايى آيات مكى و مدنى كدام است؟
ملاك و معيار قطعى و دقيقى براى شناخت آيات و سوره هاى مكى و مدنى در دست نيست; ولى مفسران و دانشمندان علوم قرآنى، معيارهايى ارائه داده اند كه مى تواند در سه محور خلاصه شود:
1. با مراجعه به سياق آيه ها و سوره ها مى توان به مكى و مدنى بودن آيات پى برد. بنابراين براى فهم اين نكته لازم است، شأن نزول و تفسير آيه ديده شود.
2. با مراجعه به سخنان نقل شده از صحابه و تابعين صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)چون اينان از شاهدان نزول بوده و مى دانستند كه چه آيه اى در چه زمانى و در كجا نازل شده است.
3. از طريق ويژگى هاى آيات; چرا كه از نظر محتوا هر يك از آيات مكى و مدنى داراى ويژگى هايى هستند.
ويژگى آيات مكى:
الف) غالب آيات مكى كوتاه، كوبنده و گاه همراه با سوگند و خطاب هاى «ناس» ، «بنى آدم» و امثال اين واژه ها است.
ب) اكثر آيات مكى مسائل اعتقادى را مطرح كرده، شرك را نفى مى كنند.
ج) آيات مكى مشتمل بر مسائل اخلاقى است.
د) داستان هاى پيامبران را در راستاى هدف خويش بازگو مى كند.
ويژگى آيات مدنى:
الف) مشتمل بر بسيارى از احكام شرعى است.
ب) در رد بر يهود و نصارا نازل شده است.
ج) ذكر منافقان در اين آيات آمده است.
د) از جنگ هاى پيامبر(صلى الله عليه وآله) در اين آيات ياد شده است.
هـ) غالب آيات طولانى است.
منبع : پرسمان علوم قرآنی / سید محمد حسن جواهری