حکمت نسخ آیات

سوال: علمای اسلام معتقدند که برخی از آیات قرآن منسوخ هستند. چگونه چنین چیزی می تواند ممکن باشد؟ آیا خدا می تواند حرفش را پس بگیرد و یا روی حرف خود حرف بزند؟

 پاسخ: نسخ در لغت به معنی از بین بردن است، و در اصطلاح شرعی، تغيير دادن حكمي و اعلام پايان مدت آن و جانشين ساختن حكم ديگر به‌ جاي آن است.[1] بنابراین آیه ای که منسوخ می‌شود؛ اصل آن پا برجا، ولی حکمش تغییر می‌کند، و علت آن هم شرایط و اقتضائات زمان است و تعبیر اینکه؛ خداوند حرف خود را عوض می‌کند و از این قبیل سخنان، درست نیست؛ زیرا چنانکه گفتیم خداوند بنا به شرایط زمان، دستور به نسخ حکم قدیم می‌دهد؛ مثلا مسلمانان بعد از هجرت به مدينه به مدت شانزده ماه به سوى بيت المقدس نماز مى‏‌خواندند، پس از آن به علت ایراد یهود، دستور تغيير قبله صادر شد، و موظف شدند هنگام نماز رو به سوى كعبه بایستند.[2] و یا مثلا نسخ  آیه 12 مجادله: «یا أَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُواْ بَينْ‏ يَدَىْ نجَوَئكمُ‏ صَدَقَةً[مجادله/12] اى مؤمنان! زمانى كه مى‏‌خواهيد با پيامبر گفتگوى محرمانه كنيد، پيش از گفتگوى محرمانه خود صدقه دهيد.» با آیه بعد همین سوره[3] نسخ شد، به خاطر اینکه کسی بجز حضرت علی(علیه السلام) برای گفتگو با پیامبر صدقه نپرداخت.[4]
بنابراین نسخ آیات قرآن کریم دلایل زیادی دارد که شبهه افکن از آن غفلت ورزیده است. شبهه انداز، بعد از اشاره به این آیه، ادعا می کند که(فعل نسی)برگرفته از آیه: «ما نَنْسَخْ‏ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها[بقره/106] [حكم‏] هر آيه ‏اى را كه [بر اساس مصالح مردم و مقتضاى زمان‏] از ميان برداريم يا به تأخير اندازيم، بهتر از آن يا مانندش را مى‌‏آوريم»‏به معنای فراموشی آمده است، و سپس  شبهه می کند که مسلمانان می گویند منظور این است که اگر آیه ای توسط مردم فراموش شد، ما بهترش را می آوریم، اما مگر قرار نبود پیامبر اسلام، همه آیات را به ذهن بسپارد و نگذارد چیزی فراموش شود؟
در پاسخ باید گفت که پیامبر به نص قرآن دچار فراموشی نمی‌شود. «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏[اعلی/6] ما بزودى (قرآن را) بر تو مى‏‌خوانيم و هرگز فراموش نخواهى كرد.»
شبهه انداز به زعم باطل خود گمان کرده که اگر پیامبر، آیات خدا را فراموش نکند، مشکلی به اسم نسخ نخواهیم داشت، در حالی که بحث چیز دیگریست و چنانکه قبلا نیز گفتیم؛ اصلا بحث فراموشی و از بین رفتن آیه منسوخ نیست؛ بلکه آیه منسوخ  در جای خود محفوظ است، ولی حکم آن تغییر می کند.
برای آگاهی بیشتر در مورد نسخ آیات قرآن کریم به این آدرس مراجعه کنید

http://www.welayatnet.com/fa/news/51620

پی نوشت
[1]. المفردات في غريب القرآن، راغب اصفهاني، محمد،  دفتر نشر الكتاب، چاپ دوم، 1406هـ ، ص 49 .
[2]. تفسير نمونه‏، مكارم شيرازى، ناصر، ناشر: دار الكتب الإسلامية، سال چاپ: 1374 ش‏، ج1، ص390.
[3]. «ءَ أَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُواْ بَينْ‏ يَدَىْ نجَوَئكمُ‏ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُواْ وَ تَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ[مجادله/13] آيا ترسيديد از اينكه پيش از گفتگوى محرمانه خود صدقاتى بپردازيد؟ پس چون نپرداختيد و خدا هم توبه شما را پذيرفت‏.»
[4] تفسیر نمونه، ج23، ص449.