ترس از عذاب و شوق به بهشت مانع تاثیر عمل نمی شود، مثلا کودکی که از ترس والدین دارو می خورد، این انگیزه ها هیچ وقت مانع تاثیر دارو نمی شود بلکه به هر حال باعث بهبودی کودک خواهد شد؛ اعمال نیک و اخلاقیات هم، با هر نیت الهی، تاثیر خود را بر فرد و جامعه می گزارد.
قطعا همه انسان ها برای انجام کارهای روزانه - فارغ از خوب یا بد بودن- انگیزه ای دارند. اینکه بعضی بیایند و دعوت به کار خیر و یا اخلاق حسنه را فقط طمع به بهشت و ترس از عذاب معرفی کنند، بی انصافی است؛ زیرا انسان برای انجام کارهایش چند انگیزه می تواند داشته باشد، که باید همه این موارد مورد توجه قرار بگیرد تا بعد بتوانیم قضاوت درستی داشته باشیم:
1- انگیزه های معنوی: امام علی (علیه السلام) می فرماید: «گروهی خدا را برای چشم داشت، می پرستند و این پرستش بازرگانان است. گروهی او را از روی ترس عبادت می کنند و این عبادت بردگان است، و گروهی او را سپاس مندانه می پرستند و این پرستش آزادگان است.»[1]
2- کاهش عذاب وجدان: خیلی از مردم ـ ولو بی دین ـ برای آرامش خود و پاسخ به فطرت پاک خود، ممکن است کارهای خیر کنند و شاید دنبال پاداشی نباشند.
3- محبوبیت نزد مردم: بعضی هم دنبال ارتقای جایگاه اجتماعی خود در بین مردم یا خانواده هستند و برای این خواسته، کارهای خیر را به درستی انجام می دهند.
4- و...
با روشن شدن تفاوت نیت ها و انگیزه ها در انجام کارهای اخلاقی، باید به این نکته بپردازیم که اگر مسلمان با روح ایمانی که دارد، اگر با انگیزه‌های ذکر شده هم به انجام کارهای نیک بپردازد، قطعا از انسان بی خدا اعمالش ماندگاری بیشتری دارد، زیرا:
الف: نیت الهی و کار را برای رضایت خداوند انجام دادن، خود بهترین انگیزه و پشتوانه برای کار اخلاقی است؛ زیرا همه می دانیم نیت عمل بالاتر از خود عمل است و بدون ذکر روایت و آیات قرآن، همه انسان ها فردی را که حتی موقعیت کار خوب را نداشته باشد ولی آن عمل را تمجید کند و به دیگران توصیه کند، را می پسندند.
ب: ترس از عذاب و شوق به بهشت مانع تاثیر عمل نمی شود؛ مثلا کودکی که از ترس والدین دارو می خورد، این انگیزه ها هیچ وقت مانع تاثیر دارو نمی شود بلکه باعث بهبودی کودک می شود؛ اعمال نیک و اخلاقیات هم با هر نیت الهی، تاثیر خود را بر فرد و جامعه می گزارد.
نکته آخر هم اینکه، انسان مومن و با خدا، هیچ کاری غیر اخلاقی و ظالمانه را انجام نمی دهد، زیرا این اعمال با روح دین سازگاری ندارد. این که برخی بر این باورند که مومن فقط دنبال بهشت و نرفتن به دوزخ است و خارج از این چهار چوب هر کاری می کند، این نادرست است زیرا کارهای غیر اخلاقی و ظالمانه، از نظر عقل هم مقبوح و ناپسند هستند و نیاز به دستور دین نیست، که ما بگوییم بدون دین بعضی ها کار غیر اخلاقی می کنند، مثلا اگر دین یا قرآن نگوید به بدهکار مهلت بده و برای ادای دین به او سخت نگیر، باز هم عقل سلیم به نیکی این مدارا و اخلاق اجتماعی پی می برد.
پی نوشت:
[1]. سید رضی، نهج البلاغه، ص 510، حکمت 237.