حتما برای شما هم اینگونه پیش امده که در مقطعی از دوران زندگی خود تحت تاثیر چیزی قرار گرفته باشید که در اثر آن تصمیم جدی به انجام عمل خاصی گرفته باشید،مثلا در مدت خاصی خود را مقید به نماز اول وقت یا دادن صدقه روزانه و ... کرده اید ولی بعد از مدتی از این تقید و پایبندی بیرون امده باشید و باز مثل قبل به زندگی خودتان ادامه داده اید.
در این نوشته قصد دارم به این مطلب بپردازم که انسان برای مقید نمودن خود به امری و یا به عبارت دیگر تربیت خود بواسطه ی انجام آن عمل،آیا نیاز به استمرار دارد و یا اینکه بصورت مقطعی هم امکان تاثیر پذیری وجود دارد.
خداوند در سوره ی معارج وقتی خصوصیات کسانی که از حرص و بخل بدور هستند رو بیان می کند، می فرمایند:
« الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ[ معارج / 22] آنان كه همواره بر نمازشان پايدارند »
این دسته از افراد کسانی هستند که بر نمازهای خود مداومت دارند، نکته قابل توجه این هست که نمی فرماید: «یحافظون »بلکه می فرماید «دائمون»
تفاوت این دو کلمه در این است که «یحافظون »با توجه به روایات به معنای نمازهای واجب و یومیه است ولی منظور از کلمه ی «دائمون» نوافل را شامل می شود.
از امام باقر علیه السلام نقل شده كه فرمود:« اين آيه اشاره به نافله است، و آيه و الَّذِينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ ناظر به نماز فريضه » [1]
البته اين تفاوت ممكن است از اينجا باشد كه تعبير به محافظت مناسب نمازهاى واجب است كه دقيقا آنها را بايد در وقتهاى معين انجام داد، اما تعبير به تداوم، مناسب نمازهاى مستحبّ است، چرا كه انسان مىتواند آنها را انجام دهد و گاه ترك كند.[2]
در بیان اهمیت مداومت از زبان حضرت رسول صلوات الله علیه می خوانیم:
«إنَّ أحبَّ الاعمالِ الى اللَّهِ ما دامَ و إن قَلِّ [3] محبوبترين اعمال نزد خدا چيزى است كه مداومت داشته باشد، هر چند كم باشد »
و اما در آیه ی بعد نیز در ادامه ی ذکر خصوصیات این دسته می فرمایند:
« وَ الَّذينَ في أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ [معارج / 24] و آنها كه در اموالشان حق معلومى است »
در این آیه با توجه به قرائن، از جمله آیه ی قبل، فهمیده می شود که مراد از انفاق در این جا، انفاق واجب، چون زکات و خمس نیست؛ بلکه در اینجا منظور این است که این دسته از افراد در مال و اموال خود مقداری را به صورت دائم اختصاص به نیازمندان داده اند به این صورت که مثلا روزانه یا هفتگی یا ماهانه و یا سالیانه مقداری از مال خود را به نیازمندان می دهند.
یعنی افراد با وجود اینکه حقوق واجب خویش را انجام می دهند، یک سری حقوق دیگر هم بر خود واجب می کنند به عبارت دیگر؛ علاوه بر حقوق واجب الهی، حقی رانیز خودشان برای رسیدن به کمال انسانی بر گردن می گیرند.
اگرچه با توجه به آیات قران[4] انسان موجودی بذاته حریص است ولی این دسته در مقابل این صفت رذیله به مقابله می پردازند، تا بتوانند به کمال انسانی دست یابند.
البته مسلم است که ادای همان حقوق واجب الهی در تربیت انسان نقش بسزایی دارد تا آنجا که قران در این باره می فرماید:
«خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ [ توبه / ١٠٣] از اموالشان زكاتى دريافت كن كه به سبب آن [نفوس و اموالشان را] پاك مى كنى ، و آنان را رشد و تكامل مىدهى ؛ و [به هنگام دريافت زكات] آنان را دعا كن ؛ زيرا دعاى تو مايه آرامش براى آنان است ؛ و خدا شنوا و داناست .»
نتیجه آنکه؛ با دقت در آیات و روایت ذکر شده به این نتیجه می رسیم که برای تربیت روح و روان خویش و برای رسیدن به مقامات والای معنوی می بایست علاوه بر مداومت و استمرار بر انجام واجبات الهی در انجام مستحبات نیز راه تداوم را در پیش بگیریم.
منابع:
[1] " نور الثقلين" جلد 5 صفحه 416.
[2] تفسیر نمونه / ج 25/ص 31
[3] المعجم المفهرس لالفاظ الحديث" جلد 2 صفحه 160 (ماده دوام)
[4] « إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا [معارج / ١٩] همانا انسان حريص آفريده شده است »